مغز شناسی به زبان ساده؛ قسمت پانزدهم

به نام خدا

مغز شناسی به زبان ساده

دوستان سلام؛

خسته نباشید، بعد از مباحث صرفا علمی و پایه که ممکن است از حوصله شما خارج شده باشد، اینک مباحث کاربردی در علم عصب‌شناسی را شروع می‌کنیم که ابتدا در مورد اثرات داروها( من‌جمله مواد مخدر و محرک ) بر روی مغز صحبت می‌کنیم و سپس در مورد بیماری‌های مغز با هم بحث خواهیم کرد .

 الکل و مغز

الکل را می‌توان جزء قدیمی‌ترین داروهای بشر دانست که از تخمیر غلات، آب میوه ها و عسل بدست می‌آید. نام شیمیایی آن اتانول یا اتیل‌الکل می‌باشد که نوع خالص و طبی آن به شکل دارو، با مصارف پزشکی، توسط دانشمند بزرگ ایرانی ذکریا رازی از روش ابداعی خود ایشان به نام تقطیر الکل بدست آمد. اما متاسفانه مانند بسیاری از مواد و داروهای دیگر امروزه مورد سوء مصرف واقع می‌شود. الکل نامی است که توسط این دانشمند بزرگ بر روی ماده استخراج شده از شراب گذاشته شد و همه دنیا این دارو را به این نام می‌شناسند و بدان جهت که پایه ساخت و تهیه بسیاری از داروها روش ایشان و ماده الکل می باشد، روز تولد این دانشمند بزرگ که برابر چهارم شهریور ماه می‌باشد، روز داروساز نامیده شده است.

امروزه تولید و تهیه مشروبات الکلی از مواد مختلف با غلظتهای متفاوت و رنگها و طعمهای گوناگون با اسامی متنوع موجب ایجاد یک تجارت پرسود جهانی گردیده است که به واسطه تبلیغات و حمایتهای مالی مصرف الکل در جهان رو به افزایش دارد و این مطلب با توجه به افزایش سوء مصرف آن موجب مشکلات اجتماعی و فرهنگی گسترده ای در این زمینه شده است. به‌طوری که امروزه بزرگترین مشکل سلامت جوامع در غرب مصرف بی‌رویه الکل میباشد.

در این مطلب ما تنها از اثر الکل برروی مغز صحبت خواهیم نمود و اثرات مصرف الکل بر مغز را برسی می‌کنیم، لذا تاثیرات الکل بر اندامهای دیگر بدن در جای دیگر پاسخ داده خواهد شد و یا اثرات سوء مصرف آن و تاثیر بر جامعه و مشکلات اقتصادی و اجتماعی آن توسط متخصصین آن فن بحث خواهد شد.

الکل:

الکل( بطور کلی ) یک ماده بازدارنده و دپرس‌ کننده فعالیتهای مغزی می‌باشد. عواملی که در تاثیر الکل بر مغز مؤثر می‌باشد شامل موارد زیر می‌باشد:

1- سن

2-جنس

3-فیزیک بدن و شرایط جسمی

4-میزان مصرف الکل

5-سایر داروها و موادی که با آن مصرف می‌شود

مسیر نهایی الکل در بدن به صورت زیر است:

1- دهان: روش معمول مصرف الکل از طریق دهان می‌باشد.

2- معده: پس از خوردن وارد معده شده و بخاطر شکل مولکولی جذب آن سریع بوده و از معده شروع به جذب می‌کند اما مقدار اعظم آن وارد روده کوچک می‌شود.

3- روده کوچک: تمام مقدار الکل مصرفی از طریق دیواره روده کوچک جذب خون شده و وارد گردش خون کبدی می‌گردد.

4- کبد: پس از جذب مقدار اعظم الکل مصرفی از طریق سیاهرگ باب وارد کبد می‌شود و توسط سلولهای کبدی شده و با سرعت نیم انس در هر ساعت اکسید می‌شوند و از جریان خون توسط کبد به روش اکسیداسیون سم زدایی می‌شود. و نتیجه تبدیل الکل به آب، دی اکسید کربن و انرژی می‌باشد. اما مصرف بیش از یک انس در ساعت از توان کبد خارج بوده و موجب ورود الکل بصورت خالص به گردش خون عمومی می‌شودو لذا اثرات سکر آور و مضر آن آشکار میشود.

5- قلب: توسط پمپ قلبی الکل در تمام عروق بدن( ریز و درشت ) به جریان درآمده، موجب التهاب عروقی و برافروختگی شده و اثرات خاص خود را در اندامهای مختلف اعمال می‌کند.

6- مغز: عضو مورد بحث ما بوده و در نهایت الکل وارد مغز شده که در زیر به آن می‌پردازیم.

اثرات الکل بر مغز:

این اثرات را معمولا با توجه به میزان مصرف به سه گروه تقسیم می‌کنند :

1- اثراتی که با مصرف اندک الکل در مغز حاصل می‌شود:

- موجب شلی و آرامش میشود.

- موجب کاهش تنش فکری و اضطراب میگردد.

- مقاومت فرد را در جاهایی که قبلا پافشاری و اصرار داشت کاهش می‌دهد.

- تمرکز ذهنی را مختل می‌کند.

- رفلکسهای عصبی را در هر دو سطح نخاع و مغز کاهش می‌دهد.

- زمان واکنش به محرکهای بیرونی اعصاب را مختل می‌کند.

-هماهنگی در سیستم عصبی را کاهش می‌دهد.

2- اثراتی که با مصرف متوسط الکل علاوه بر اثرات فوق ظاهر می‌گردد:

-صحبت کردن ابتدا شل و زیر زبانی می‌شود سپس گنگ و نامفهوم می‌شود.

- موجب منگی و خواب آلودگی میگردد.

- عاطفه و احساسات را تحریک می‌کند و واکنشهای احساسی و عاطفی غیر منتظره ایجاد می‌کند.

3- اثراتی که در میزان مصرف بالای الکل در مغز علاوه بر اثرات فوق ظاهر می‌شود:

- تهوع و در نهایت استفراغ

- مشکل تنفسی و احساس خفگی و در نهایت قطع تنفس

- کاهش سطح هوشیاری و در نهایت بیهوشی

- کما

تاثیر الکل روی سیستم اعصاب:

با توجه به گفته های فوق الکل یک ماده سرکوب کننده سیستم دستگاه عصبی می‌باشد، که در بسیاری ازنقاط مانند تشکیلات شبکه ای که قبلا آموختیم، نخاع شوکی، مخچه و برروی سیستم نروترانسمیترها اثر می‌کند.

الکل مولکول بسیار کوچکی است و در چربی قابل حل است، لذا به راحتی جذب خون شده و می‌تواند به آسانی از سد خونی مغزی عبور نماید.

برخی از تاثیرات نروشیمیایی الکل به صورت زیر است:

- چرخه های نوراپینفرین و دوپامین را افزایش می‌دهد.

- انتقال استیل کولین را در چرخه خود کاهش می‌دهد

- انتقال در چرخه GABA  را افزایش می‌دهد.

- میزان تولید بتا-اندورفین را در هیپوتالاموس افزایش می‌دهد.

قطع الکل و سندرم وابسته به آن:

مصرف مزمن الکل وابستگی و درنهایت اعتیاد به الکل ایجاد کرده و موجب مشکلات عصبی می‌شود، یکی از نشانه های قطع الکل در فرد معتاد به آن لرزش می‌باشد(Tremors )، که نتیجه تخریب مراکز فوقانی مغز است. تهوع و اختلال خواب از دیگر عوارض قطع الکل و هالوسینیشن( توهم ) و تشنج از علائم حاد ترک الکل در معتادان الکلی می‌باشد.
 

مصرف مداوم الکل می‌تواند موجب موارد زیر شود:

- موجب تخریب لوب فرونتال مغز شود.

- موجب تحلیل گسترده و عمومی در کل بافت مغزی شود و در نتیجه حجم مغز کمتر شده و حجم حفره های مغزی و بطنهای مغزی افزایش می‌یابد.

- موجب اعتیاد به الکل( الکلیسم ) شده یعنی تحمل فرد به الکل زیاد شده و فرد الکل را مانند آب مصرف میکند و متعاقب آن دچار مشکلات عدیده سلامتی می‌شود.

- موجب کمبود ویتامین در بدن می‌شود. چون سیستم گوارش افراد الکلی ناتوان از جذب ویتامین B-1  می‌شود فرد کم کم دچار بیماری حادی به نام سندرم  انسفالوپاتی ورنیکه می‌شود . این سندم موجب تخریب حافظه، منگی، و عدم تعادل و هماهنگی می‌گردد. در صورت ادامه کمبود در ویتامین تیامین فرد وارد مرحله بعدی بیماری شده که بنام سندرم کورساکوف نامیده می‌شود. این بیماری با فراموشی شروع شده و فرد نسبت به اطراف خود بی‌تفاوت و بی علاقه می‌شود و کم کم هوشیاری  و شناخت خود را نسبت به محیط ازدست می‌دهد.

در مغز مصرف کنندگان معمولا طیفی از هردو بیماری بروز می‌کند.

سندرم جنین الکلی: ( FAS  )

یکی دیگر از مشکلات مصرف الکل که در مصرف کنندگان خانم در دوره بارداری بوجود می‌آید سندرم جنین الکلی می‌باشد.

در شکم مادر جنین از طریق جفت تغذیه می‌کند و مواد دفعی خود را خارج می‌نماید از آنجایی که سد جفتی جنینی در برابر الکل مقاوم نمی‌باشد و این ماده به راحتی به میزان زیاد از جفت رد می‌شود لذا در دوره جنینی و رشد و نمو سلولی در جنین الکل می‌تواند تاثیرات خود را اعمال نماید بنا براین هر بار که در دوره بارداری مادر در معرض مصرف الکل یا سایر مواد و مشروبات الکلی قرار گیرد در تکامل مغزی جنین اختلال ایجاد می‌کند .

این یک واقعیت است که الکل می‌تواند موجب تخریب تکامل کورپوس کالوزوم شود( ارتباط اصلی نیمکره چپ و راست مغز )، موجب کاهش اندازه عقده های قاعده ای شده، موجب تخریب مخچه و کورتکس مغزی می‌شود.

در مقایسه کودکان طبیعی و کودکانی که مادر آنها الکل مصرف کرده اند شاهد خواهیم بود:

- سر و مغز آنها از اندازه کوچکتری برخوردار می‌باشد.

- درجاتی از تخریب شناختی در آنها دیده می‌شود.

- هماهنگی در مغز آنها کمتر و ضعیف است.

- هیپر اکتیو هستند و دقت و تمرکز کمتری دارند.

- قرار گیری اندامهای صورت معمولی نیست و قیافه های خاصی دارند.

منبع کنگره 60