مقالات

کتامین و تأثیر آن بر سیستم ایکس

منبع: نمایندگی آکادمی
يکشنبه 21 شهريور 1400

تعداد بازدید از این مطلب : 2669

از خداوند متعال سپاسگزارم که نعمت سلامتی و رهایی را به ما عطا نمود. هدف این متن شناختِ بیشتر نسبت به ماده مخدر کتامین (ketmine) و بررسی اثرات آن بر روی سیستم ایکس است.

داستان کتامین به سال 1956 میلادی (1335 شمسی) بر می‌گردد. در این سال در لابراتوار یکی از شرکت‌های داروئی در ایالات متحده، ترکیبی به نام فِن‌سیکلیدین (phencyclidine) سنتز شد که به اختصار به آن PCP گفته می‌شود. این ماده به عنوان بیهوش‌کننده بر روی حیوانات عملکرد خوبی داشت اما بر روی انسان نتایج مناسبی نشان نداد. بیمارانی که پس از مصرف PCP به هوش می‌آمدند، وحشت‌زده و بیقرار بودند و گاهی بیش از 24 ساعت در حالتی شبیه به جنون به سر می‌بردند. در سال 1962 دکتر Calvin Stevens که بر روی مشتقات و ترکیبات مشابه PCP کار می‌کرد، کتامین را برای نخستین بار سنتز کرد.

در سال 1970 کتامین تأییدیه FDA آمریکا را گرفت و بلافاصله به عنوان داروی بیهوشی برای سربازان جنگ ویتنام مورد استفاده قرار گرفت. ویژگی مفید این ماده این بود که بیمار را بیهوش می‌کرد اما کارکرد ریه را قطع نمی‌کرد و بنابراین برای جراحی‌ها نیازی به دستگاه تنفس مصنوعی نبود. ضمناً قدرت بیهوش‌کنندگی آن برای جراحی‌های دردناک مثل قطع عضو کافی بود. از این جهت داروی بیهوشیِ مناسب شرایط جنگی و اضطراری بود و کماکان نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در طول دهه 70 میلادی، رفته‌رفته کتامین به کلاب‌ها و جمعیت‌های جوانِ شهری وارد شد. بیش از 50 سال از مصرف غیرقانونی آن در سراسر دنیا می‌گذرد و در سال‌های اخیر شاهد مصرف کتامین در کشورمان هستیم. می‌خواهیم ببینیم کتامین در بدن چگونه عمل می‌کند و تاثیر آن بر سیستم ایکس چیست؟

دانشمندان کتامین را یک Dirty Drug یا یک داروی کثیف می‌نامند. علت این موضوع این است که کتامین فقط بر یک بخش یا سیستم اثر نمی‌گذارد و ساختارهای مختلفی را مورد هدف قرار می‌دهد.

دوپامین (Dopamine)

کتامین به عنوان یک آگونیست بر روی گیرنده‌های دوپامینی از نوع D1 و D2 عمل می‌کند و باعث تحریک آن‌ها می‌شود. کتامین، سطح دوپامین را در بخشهایی از مغز مثل استریاتوم (striatum)، هسته آکومبنس (nucleus accumbens) و قشر فرونتال (frontal cortex) افزایش می‌دهد. به همین جهت علاوه بر بیهوش کردن، اثر ضد درد نیز دارد.

بخش‌هایی از مغز که در آنها کتامین بر روی سطح دوپامین و گلوتامات اثر می‌گذارد

گلوتامات (Glutamate)

گلوتامات یکی از نروترانسمیترهای مهم در سیستم ایکس است. تعداد بسیار زیادی از نرون‌ها در مغز از گلوتامات برای ارتباط با همدیگر استفاده می‌کنند. اگر گلوتامات وجود نداشته باشد مغز مثل شهری که برق ندارد خاموش می‌شود و کارکردش متوقف می‌شود.

کتامین، در دوزهای مختلف تأثیرات متفاوتی بر گلوتامات و گیرنده‌های آن می‌گذارد. یعنی در دوزهای مشخصی باعث بیهوشی می‌شود و در دوزهای پایین‌تر به عنوان یک ماده مخدر عمل می‌کند. برای شناخت علت این تفاوت‌ها ابتدا یک توضیح لازم است. کتامین پس از ورود به بدن در کبد متابولیزه می‌شود و به نورکتامین (nor-ketamine) تبدیل می‌شود. در ادامه، نورکتامین به ماده دیگری به نام هیدروکسی نورکتامین (hydroxy-nor-ketamine) تبدیل می‌شود.

نورکتامین که در مرحله اول در کبد تولید می‌شود، برای یکی از گیرنده‌های گلوتامات به نام NMDA به عنوان آنتاگونیست عمل می‌کند. یعنی روی این گیرنده را می‌پوشاند و اجازه نمی‌دهد گلوتامات جذب شود. بنابراین رفته رفته ارتباطات در مغز کاهش می‌یابد و شهر رو به خاموشی می‌رود. در دوزهایی که کتامین برای بیهوشی در جراحی استفاده می‌شود از این عملکرد استفاده می‌شود.

در دوزهای پائین‌تر که کتامین به عنوان ماده مخدر مصرف می‌شود، مقدار نورکتامین برای بیهوشی کافی نیست و ماده دوم یعنی هیدروکسی نورکتامین وارد عمل می‌شود. بر خلاف نورکتامین، هیدروکسی نورکتامین برای گیرنده دیگری به نام AMPA به عنوان آگونیست عمل می‌کند. یعنی این گیرنده را تحریک می‌کند تا مقادیر بیشتری گلوتامات دریافت کند و سطح گلوتامات بالا می‌رود. بالا رفتن گلوتامات و پیامهایی که از طرف گیرنده AMPA صادر می‌شود اثرات و تغییرات وسیعی ایجاد می‌کند. این حالت مشابه این است که ولتاژ برق شهر از 240 ولت بالاتر برود.

در این حالت شخص دچار توهمات می‌شود و ارتباط خود با واقعیت را از دست می‌دهد (حالتی که به آن K-hole می‌گویند همین حالت است که مغز از بیرون هیچ اطلاعاتی دریافت نمی‌کند). حتی در مواقعی بین سیناپس‌هایی که در حالت طبیعی به هم مرتبط نیستند ارتباطات جدید و غیرطبیعی ایجاد می‌شود. این وضعیت مثل این است که برق صنعتی با قدرت بالا که باید به مناطق صنعتی در حومه شهر برود، به بخش مسکونی وصل شود.

در کنار اثراتی که این ماده بر روی سیستم ایکس می‌گذارد باید به دو خطر اصلی که با مصرف کتامین ایجاد می‌شود توجه داشت:

اول اینکه شخص در زمان مصرف ارتباطش را با محیط از دست می‌دهد و مثلا ممکن است بدون اینکه متوجه شود در سرما یخ بزند یا در وان حمام دچار خفگی شود. دوم اینکه کتامین اثر بسیار مخربی بر کبد و به ویژه کلیه‌ها دارد. بسیاری از مصرف کنندگان کتامین دچار نارسایی کبد و کلیه می‌شوند و در مواردی کلیه خود را از دست می‌دهند.

امروزه در اروپا و آمریکا پزشکانی وجود دارند که برای درمان افسردگی از کتامین استفاده می‌کنند. برداشت آن‌ها این است که کتامین در دوز پایین یکباره و در 24 ساعت افسردگی را از بین می‌برد. در حال حاضر و در آنسوی مرزها این ایده روز به روز طرفداران بیشتری پیدا می‌کند. به نظر می‌رسد علت این برداشتِ غلط، عدم آشنایی با تئوری ایکس و تعریف آنتی‌ایکس باشد.

سیستم ایکس عبارتست از سیستم‌های تولیدکننده مخدرهای طبیعی بدن، نوروترانسمیترها یا واسطه‌های شیمیایی یا ناقل‌های عصبی در فضای بین سیناپسی و مجموعه هورمون‌ها و غدد درون‌ریز. در بین هر دو سلول عصبی یک فاصله بسیار کوچک وجود دارد که به آن شکاف سیناپسی گفته می‌شود. در این شکاف است که مواد شبه افیونی باعث انتقال پیام‌های مختلف می‌شوند و کیفیت پیام‌ها به نوع و مقدار این مواد بستگی دارد.

کلیه مواد اعتیادآور که انسان را از حالت تعادل طبیعی خارج می‌نماید، از هر خانواده و از هر دسته‌ای که باشند، ضد و تخریب‌کننده سیستم ایکس یا به عبارتی آنتی‌ایکس محسوب می‌شوند.

مشکل افسردگی در اثر کاهش سروتونین در بدن ایجاد می‌شود و جز مشکلاتی است که ناشی از اختلال در سیستم ایکس است. کتامین که انسان را از حالت طبیعی خارج می‌کند یک آنتی‌ایکس است و بر سیستم ایکس اثر مخرب خواهد گذاشت. در ثانی طبق روش DST، درمانی که در سیستم ایکس بدست می‌آید نیازمند داروی مشخص با مقدار مشخص و در زمان مشخصی (حداقل 10 ماه) است و انتظار اینکه در یک دوزِ درمانی 24 ساعته بتوان افسردگی را درمان کرد فقط باعث تخریب خواهد بود.

در عین حال پزشکانی هم هستند که معتقدند نقاط ناشناخته زیادی در مورد کتامین وجود دارد و نمی‌توان مطمئن بود که اثر ضدافسردگی آن در بلند مدت پایدار و متعادل است. تمامی یافته‌ها نشان می‌دهد نظریه سیستم ایکس و صورت‌مسئله اعتیاد که توسط مهندس دژاکام مطرح شده است، انواع مواد مصرفی را پوشش می‌دهد و بنا بر همین اصل، روش DST کلید درمان‌ مصرف تمامی انواع آنتی‌ایکس است.

منابعی که در این مطلب از آن‌ها استفاده شده است:

کتاب چهارده مقاله – مقالات شماره 2 و 5 – مهندس حسین دژاکام
مقاله The effects of ketamine on dopaminergic function: meat analysis and review of the implications for neuropsychiatric disorders نوشتهM Kokkinou, A H Ashok و O D Howes به آدرس اینترنتی:

https://www.nature.com/articles/mp2017190