دخانیات به مجموعه‌ای از محصولات گفته می‌شود

دخانیات به مجموعه‌ای از محصولات حاوی تنباکو گفته می‌شود که به اشکال گوناگون مانند سیگار، قلیان، پیپ و ناس مصرف می‌شوند؛ اگر چه مصرف دخانیات در گذشته به دلایل فرهنگی و اجتماعی رواج داشته، امروزه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل مرگ‌ومیر زودرس و بیماری‌های غیرواگیر شناخته می‌شود. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، دخانیات سالانه بیش از هشت میلیون نفر را به کام مرگ می‌کشاند.

در این مقاله به معرفی انواع دخانیات و تأثیرات مخرب آن‌ها بر سلامت فرد و جامعه می‌پردازیم. سیگار رایج‌ترین شکل مصرف دخانیات است، هر نخ سیگار حاوی بیش از ۷۰۰۰ ماده شیمیایی است که بسیاری از آن‌ها سرطان‌زا و سمی‌اند، نیکوتین موجود در سیگار به‌ سرعت باعث وابستگی می‌شود و ترک آن دشوار است. مصرف سیگار عامل اصلی سرطان ریه و بیماری‌های قلبی، عروقی محسوب می‌شود، همچنین دود دست‌دوم سیگار (یعنی دودی که افراد غیرسیگاری استنشاق می‌کنند) سلامت اطرافیان را به‌شدت تهدید می‌کند.

قلیان، ابزاری سنتی برای مصرف تنباکو است که در بسیاری از کشورهای آسیایی و خاورمیانه‌ای محبوبیت دارد. بسیاری از افراد تصور می‌کنند که عبور دود از آب در قلیان باعث کاهش ضرر آن می‌شود؛ در حالی‌که تحقیقات نشان داده است دود قلیان می‌تواند چندین برابر دود سیگار سموم سرطان‌زا و فلزات سنگین داشته باشد. استفاده از قلیان می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌های تنفسی، قلبی و حتی سرطان‌های مختلف شود، همچنین استفاده مشترک از شلنگ قلیان می‌تواند باعث انتقال بیماری‌های عفونی مانند سل و هپاتیت شود.

پیپ، وسیله‌ای است که در آن تنباکو را درون یک کاسه کوچک می‌ریزند و دود آن را می‌کشند. برخی افراد به‌دلیل ظاهر کلاسیک پیپ، گمان می‌کنند که مصرف آن بی‌خطر است؛ در حالی‌که دود پیپ حاوی مواد سرطان‌زای فراوان است و می‌تواند موجب بروز سرطان دهان، زبان، لب‌ها، حنجره و ریه شود، همچنین استفاده مکرر از پیپ می‌تواند باعث مشکلات لثه، دندان و بوی بد دهان شود.

ناس نوعی تنباکوی بدون دود است که در برخی مناطق ایران، افغانستان، پاکستان و هند استفاده می‌شود. این ماده به‌صورت جویدنی یا مکیدنی مصرف می‌شود و به‌ شدت اعتیادآور است، مصرف ناس می‌تواند موجب سرطان‌های دهان، لثه و مری شود و در درازمدت آسیب جدی به دستگاه گوارش وارد کند. برخلاف تصور عامه، ناس به‌ دلیل تماس مستقیم با مخاط دهان، سریع‌تر از سیگار باعث بروز سرطان‌های دهانی می‌شود.

مصرف هر نوع دخانیات، چه سیگار و چه قلیان و پیپ یا ناس، تأثیرات ویرانگری بر سلامت انسان دارد. این مواد باعث ابتلا به بیماری‌های قلبی، عروقی، سکته مغزی، سرطان‌ها، بیماری‌های تنفسی مزمن مانند برونشیت و آمفیزم و ناتوانی‌های جنسی می‌شوند. همچنین مصرف دخانیات در زنان باردار می‌تواند منجر به زایمان زودرس، وزن کم نوزاد و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های تنفسی در کودکان شود.

مصرف دخانیات در برخی جوامع به عنوان نشانه‌ای از بزرگسالی یا حتی پرستیژ اجتماعی قلمداد می‌شود؛ برخی افراد برای فرار از استرس و مشکلات، همه سالانه سمت مصرف دخانیات گرایش پیدا می‌کنند. متأسفانه تبلیغات صنایع دخانی نیز در گسترش این رفتار نقش مهمی دارد. مصرف دخانیات نه‌ تنها سلامت فردی را به خطر می‌اندازد؛ بلکه بار اقتصادی سنگینی بر دوش خانواده‌ها و نظام‌های بهداشتی می‌گذارد.

هزینه‌های درمان بیماری‌های ناشی از دخانیات و همچنین کاهش بهره‌وری نیروی کار، از جمله پیامدهای منفی اقتصادی مصرف دخانیات است. علاوه‌ بر این، دخانیات می‌تواند زمینه‌ساز فقر در خانواده‌ها شود؛ چرا که بخشی از درآمد خانواده صرف خرید محصولات دخانی شده و از نیازهای اساسی دیگر مانند تغذیه و آموزش کاسته می‌شود. راهکارهای پیشگیری و مبارزه برای مقابله با این تهدید خاموش، باید اقدامات همه‌جانبه‌ای انجام شود. از جمله: ۱- افزایش آگاهی عمومی از طریق آموزش و تبلیغات مؤثر. ۲- ممنوعیت تبلیغات محصولات دخانی.۳- افزایش مالیات بر سیگار و سایر محصولات دخانی. ۴- ایجاد مراکز مشاوره و برنامه‌های ترک دخانیات. ۵- حمایت خانواده و جامعه از افراد در حال ترک. ۶- تصویب و اجرای قوانین محدودکننده مصرف دخانیات در اماکن عمومی.

دخانیات در هر شکلی که مصرف شود، تهدیدی جدی برای سلامت فرد و جامعه محسوب می‌شود. سیگار، قلیان، پیپ و ناس، همگی حاوی مواد سمی و سرطان‌زا هستند که می‌توانند جان میلیون‌ها نفر را به خطر اندازند. با افزایش آگاهی، اجرای سیاست‌های پیشگیرانه و حمایت از ترک دخانیات، می‌توانیم گامی مؤثر در راستای ارتقای سلامت جامعه برداریم و آینده‌ای عاری از دود و بیماری بسازیم.

نویسنده: همسفر نفیسه رهجوی راهنما همسفر زهرا (لژیون‌ اول)
ویرایش و ارسال: همسفر مرضیه رهجوی راهنما همسفر پروانه نگهبان سایت
همسفران نمایندگی طارم