قدردانی پلی میان درمان و انسانیت

اصولاً تحلیل علمی، رفتاری و معنایی یکی از آموزه‌های بنیادی است که می‌تواند به شرح موارد زیر باشد:

۱) قدردانی در کنگره‌۶۰، تنها یک رفتار اجتماعی یا اخلاقی نیست؛ بلکه یک مؤلفه درمانی در کنار روش DST به شمار می‌رود. پژوهش‌های روان‌‌شناختی نشان داده‌ است که رفتارهای سپاسگزاری فعالیت سیستم عصبی پاراسمپاتیک را افزایش می‌دهد و باعث کاهش استرس، تثبیت هویت جدید و تقویت روابط حمایتی می‌شود. از این منظر قدردانی در کنگره یک «فنون مکمل درمان» محسوب می‌شود نه یک توصیه اخلاقی ساده. ۲) جایگاه قدردانی در مدل جهان‌بینی کنگره‌۶۰ چگونه است؟ در پاسخ می‌توان گفت که بر اساس جهان‌بینی کنگره۶۰ انسان برای خروج از تاریکی اعتیاد ابتدا باید ساختارهای درونی خود را بازسازی کند.

یکی از این ساختارها «دیدن» است؛ یعنی توانایی دیدن محبت‌ها، زحمات و حتی آموزش‌هایی که دریافت می‌کنیم. در جهان‌بینی قدردانی یکی از محصولات دیدن است و این دو درواقع حکم دو بال برای حرکت انسان از جهل به آگاهی‌ هستند و این تعریف با نظریه «ادراک اجتماعی» در روان‌شناسی هم‌راستا است که رفتارهای اخلاقی را نتیجه سطح ادراک فرد از جهان پیرامون می‌داند. ۳) نقش قدردانی در افزایش سرمایه اجتماعی که بایستی بدانیم به‌ چه شکل است؛ بایستی گفت که مطابق با نظریه «پاتنام» درباره سرمایه اجتماعی، گروه‌هایی که تعامل، احترام و قدردانی بیشتری دارند همبستگی و سازگاری بیشتری را نشان می‌دهند. در کنگره۶۰ قدردانی از راهنما، لژیون و ساختار، سرمایه اجتماعی را تقویت کرده و میزان مشارکت را بالا می‌برد و احتمال ترک درمان یا بازگشت به مصرف مواد را کاهش می‌دهد که این فرآیند به شکل مستقیم بر کیفیت سفر اول و دوم کاملاً تأثیرگذار است.

۴) قدردانی به‌عنوان یکی از ابزارهای مسئولیت‌پذیری در روان‌شناسی اعتیاد، یکی از آسیب‌های رایج «تفکر طلبکاری» است؛ یعنی فرد باور دارد جهان در برابر او بدهکار است. کنگره۶۰ با آموزش قدردانی این الگوی معیوب را اصلاح می‌کند. وقتی رهجو از راهنما قدردانی می‌کند به‌طور ضمنی می‌پذیرد که برای درمان خود مسئولیت دارد و این مسئولیت را با احترام و عمل نشان می‌دهد. تحقیقات نشان می‌دهد که این پذیرش مسئولیت پیش‌بینی‌ کننده اصلی، موفقیت بلند مدت در ترک اعتیاد است. ۵) قدردانی صادقانه یک مهارت ارتباطی است؛ بنابراین قدردانی در کنگره باید صادقانه، شفاف و بدون اغراق باشد. از منظر مهارت‌های ارتباطی، بیان دقیق و محترمانه احساسات، سبب فعال شدن ناحیه «پیش ‌پیشانی» مغز شده و تصمیم‌گیری متعادل‌تری ایجاد می‌کند. این نوع گفتار علاوه‌ بر انتقال احترام موجب رشد عاطفی رهجو نیز می‌شود و به او می‌آموزد که بایستی چگونه ارتباطات سالم برقرار کند. 

۶) قدردانی عملی فراتر از کلام است که یکی از تفاوت‌های مهم کنگره با سایر مراکز درمانی تأکید بر «قدردانی عملی» است. در این نگاه سپاسگزاری تنها یک جمله نیست؛ بلکه شامل این موارد نیز می‌شود: حضور منظم در جلسات، اجرای کامل دستورها و تکالیف راهنما، رعایت حرمت‌ها و قوانین، مشارکت فعال، کمک به تازه‌واردین؛ بنابراین در روان‌شناسی رفتاری این موارد «رفتارهای نمادین سپاسگزاری» نامیده می‌شوند و نقشی مؤثر در تثبیت الگوهای مثبت دارند. ۷) نقش قدردانی در رابطه با راهنما و رهجو. رابطه راهنما و رهجو در کنگره یک رابطه آموزشی و درمانی در علوم رفتاری است. قدردانی در این رابطه موجب تقویت پیوند عاطفی سالم، افزایش انگیزه راهنما برای خدمت، رشد حس ارزشمندی در رهجو، کاهش مقاومت درمانی است که مطابق پژوهش‌های مرکز روابط مبتنی بر احترام و قدردانی احتمال قطع درمان را تا ۴۰ درصد کاهش می‌دهند.

۸) قدردانی نسبت به ساختار درک تلاش جمعی ساختار کنگره۶۰ است که نتیجه بخش تلاش صدها انسان است که بخشی از زندگی خود را وقف درمان دیگران کرده‌اند. قدردانی از این ساختار به رهجو این درک را می‌دهد که در مسیر درمان تنها نیست. از دیدگاه جامعه‌شناسی این نوع ادراک «هویت جمعی» را تقویت کرده و به رهجو احساس عضویت در یک جامعه سالم را می‌دهد، جامعه‌ای که او نیز باید در آن نقش فعالی داشته باشد. ۹) قدردانی و سلامت معنوی که از منظر معنویت‌ درمانی می‌شود گفت قدردانی یکی از ابزارهای افزایش آرامش درونی و کاهش اضطراب است. کنگره۶۰ با استفاده از آموزه‌های جهان‌بینی قدردانی را به یک اصل معنایی تبدیل کرده است. این اصل باعث می‌شود فرد به جای توجه به گذشته تاریک، بر بخش‌های روشن محبت‌آمیز و امیدبخش زندگی تمرکز کند.

۱۰) تفاوت قدردانی با ریا و معامله که در کنگره بارها تأکید می‌شود که قدردانی نباید تبدیل به ابزار گرفتن امتیاز شود. این نکته هم با اخلاق متعالی سازگار است و هم با نظریه اخلاص ارتباطی در روان‌شناسی قدردانی سالم بدون انتظار پاداش و بدون هدف جلب توجه انجام می‌شود. اثرات پایدار قدردانی بر ساختارهای ذهنی وجود دارد؛ چراکه پژوهش‌ها نشان داده‌اند که تمرین قدردانی در طول ۴ الی ۸ هفته باعث تغییرات قابل اندازه‌گیری در فعالیت مغزی مخصوصاً در قشر پیش‌پیشانی و بخش‌هایی از سیستم لیمبیک می‌شود. این تغییرات موجب می‌شوند که فرد سریع‌تر به احساسات مثبت دسترسی پیدا کند. کنگره۶۰ با تأکید بر تداوم قدردانی این تغییرات را پایدارتر می‌کند.

جمع‌بندی قدردانی که پلی میان درمان و انسان‌سازی است که در نهایت قدردانی در کنگره۶۰ یک رفتار ساده نیست؛ بلکه پلی است میان درمان، اخلاق، معنویت و رشد شخصیت؛ بنابراین کسی که قدردان است نه ‌تنها به دیگران احترام می‌گذارد بلکه به خود نیز ارزش می‌دهد؛ زیرا با این عمل بخش روشن شخصیت خویش را فعال می‌کند. قدردانی زمینه‌ساز عبور انسان از تاریکی به روشنایی است همان مسیری که کنگره آن را «سفر» می‌نامد. در نتیجه واژه قدردانی و حس این‌که باید در مقابل آموزش و یادگیری هر آن‌چه که برای زیستن و زندگی کردن در این جهان هستی به آن نیاز داریم، تماماً برگرفته از طبیعت و خلقت پروردگار جهانیان است که ما انسان‌ها در مقابل این‌همه عظمت و نعمت‌های خداوند بایستی شکر و سپاس‌گزاری کنیم؛ چرا‌ که تشکر و قدردانی تنها شامل مجموعه کنگره۶۰ نمی‌باشد، بلکه در تمامی سطوح جهان هستی و زندگی روزمرگی ما در چرخش است و این چرخه ادامه‌دار خواهد بود و ما این را مدیون آموزش‌های بسیار ارزنده کنگره۶۰ هستیم.

منبع: کتاب عبور از منطقه ۶۰ درجه زیر صفر، جزوه جهان‌بینی ۲ و ۱
رابط خبری: همسفر رها رهجوی راهنما همسفر سکینه
نویسنده: راهنما همسفر سکینه
عکاس: همسفر زهرا رهجوی راهنما همسفر سکینه‌
ویرایش و ارسال: همسفر عفت رهجوی راهنما همسفر مریم
همسفران نمایندگی وحید