گوهر ارزشمند

براي شناخت برخي مفاهيم در كل دوران‌ها نظريات مختلف و توصيفات گوناگوني مطرح شده است؛ اما در حقیقت شناخت واقعي و درستي از آن به دست نيامده است. يكي از اين مفاهيم عقل است كه در كنگره۶۰ به طور مفصل با ادله علمي و قابل قبول بيان شده است. هدف از ارائه اين مقاله، شناخت عقل، چگونگي رسيدن به حكم يا فرمان عقل و موانع رسیدن به فرمان عقل است.

در ابتدا اين سؤالات مطرح مي‌شود كه عقل چيست، چه‌طور به‌وجود آمده است، اجزاي آن چيست، جايگاه آن كجاست و كار آن چه مي‌باشد؟

اولين چيزي كه به ذهن می‌رسد اين است كه عقل همان مغز است كه در سر قرار دارد. مغز یکی از مراكز مهم كنترل فيزيولوژيك بدن و داراي سيستم‌هاي پيچيده‌اي است كه هنوز بسیاری از قسمت‌هاي آن به درستي شناخته نشده اما همان عقل نيست. مغز يك مبدل و يا اپراتور و در واقع مترجمی براي عقل است؛ مانند چشم كه تنها ابزاري براي ديدن می‌باشد. مغز همان عقل نيست و يكي از دلايل اين است كه مغز بعد از مرگ هيچ عملكردی ندارد؛ ولی عقل انسان با نفس او باقي می‌ماند. در حقیقت مغز از زمان تولد تشکیل شده است؛ اما عقل از زمان ازل وجود داشت.

دانش بشر هنوز در مورد ماهيت و ذرات تشكيل‌دهنده عقل و اين‌كه در كجا قرار دارد، اطلاعاتي ندارد. برخي علوم عقل را تقسيم‌بندي كرده‌اند؛ مانند عقل جزئی و عقل كلی و برای هر كدام تعاريفي را ارائه داده‌اند. در زمان تولد، انسان با يك‌سری اطلاعات به ‌دنيا مي‌آيد؛ مانند چگونه شير خوردن، دست و پا زدن، فهميدن گرمی و سردی و... كه برخي بزرگان مانند مولانا آن را عقل جزئی مطرح كرده‌اند و منشاء اين اطلاعات را سير تكاملي انسان مي‌دانند. به عقيده ايشان طي ميليون‌ها سال، انسان‌ها از تكامل گياهان به حيوانات رسيده و سپس انسان شده‌اند و طي اين تكامل‌ها، يك‌سري اطلاعات را در آرشيو خود ذخيره كرده‌اند؛ ولي عقل كلي را در سايه كسب دانش و آموزش مي‌شناسند كه انسان قادر است به آن وسعت دهد.

در كنگره عقل را فقط يكی می‌دانند و برای عقل مراتبی را در نظر می‌گيرند. عقل می‌تواند همه چيز را درک كند و بفهمد. در مراتب پايين، بسیاری مسائل براي انسان قابل درک نيست؛ به اين معنا كه يك بچه پنج ساله در مرتبه‌ای از عقل قرار دارد و یک فرد ده و یا بیست ساله در مرتبه‌ ديگری و هر كدام چيزهایی را كه می‌فهمند، متفاوت است؛ به اين سبب عقل را دارای مراتب می‌دانيم. عقل مانند ماشين تابع خود است؛ يعنی با تفكر، كسب دانش، تجربه و آموزش می‌تواند ذره‌ذره خود را زياد كند.

در كنگره به اين دانش رسيده‌ايم كه انسان از صورآشكار مانند جسم و صورپنهان مانند روح، نفس و... تشكيل شده است و عقل يكي از مهم‌ترين قسمت‌های صورپنهان و دارای آرشيو است. عقل مانند خورشيد دارای نور است؛ ولی هر فردی به اندازه روزنه وجودي‌اش از آن نور استفاده می‌كند و هر چه اين روزنه بزرگتر باشد، دريافت ما از عقل بيشتر است. عقل ترازوی تشخيص خوب از بد است. هر انسان‌ در وجودش دو نيروی مثبت و منفی  دارد كه هميشه در تقابل هستند و برای اينكه بتوانيم فكر و عمل درست داشته باشيم، نياز به نيروی عقل داريم تا كمک كند و درست انتخاب كنيم.

براي شناخت بهتر عملكرد عقل مانند علوم ديگر از یک مدل استفاده می‌كنيم تا براي ما قابل درک باشد. در كنگره، مدل قلعه عقل توسط استاد امين مطرح شد. وجود هر فردي مانند يك شهر در نظر گرفته می‌شود كه يک فرمانروایی بر آن حكم‌فرمایی‌ می‌كند و اين حاكم در قلعه‌ای به نام قلعه عقل است. حاكم عقل نمی‌باشد؛ بلكه عقل مجموعه‌ای از سربازان دانایی است كه فرمان‌های درست را براي اجرا به شورای شهر می‌دهد. شورای شهر از افراد هر قوم و قبيله‌ای انتخاب می‌شوند كه خواسته‌ها و تصمیم‌ها را به حاكم می‌دهند؛‌ در واقع عقل رابط حاكم و شورا است و حاكم دستور می‌دهد و عقل تشخيص می‌دهد كه اجرا شود يا خیر؟

اين شورا ممكن است از افراد نالايق تشكيل شود كه خواسته‌های نامعقول و اشتباه ولی با ظاهری زيبا داشته باشد كه در واقع همان فرمان‌های نفس اماره است. در اين مواقع عقل اجازه اجراي اين تصميم‌ها را نمی‌دهد. وقتي قدرت شورا زياد شود؛ يعني القاء نااميدي، افكار منفی و ضدارزشی افزايش يابد، می‌تواند عملكرد عقل را مختل نمايد و خودشان برای دستورات و خواسته‌ها، حكم صادر كنند و كم‌كم شهر را به آشوب بكشانند.

ممكن است در وهله اول اين مدل كاملاً انتزاعی و ذهنی به نظر برسد؛ ولی به صورت علمی نيز ثابت شده است. در مغز ما چيزی به عنوان سد خونی وجود دارد كه اجازه ورود هر نوع ماده‌اي را به مغز نمي‌دهد. مغز برای فعاليت فقط به گلوكز نياز دارد و بايد تغييري در ساختار آن داده شود و يا با پروتئين‌هاي انتقال‌دهنده خاصي از سد خوني مغز رد شوند؛ برای مثال اگر چربي وارد مغز شود با ايجاد آمبولي، سبب مرگ مي‌شود و اين سد خوني داراي تشخيص ماهيت ذرات است؛ در واقع همان مدل قلعه عقل است كه سربازان دانايي داراي قدرت تشخيص ماهيت خواسته‌ها مي‌باشند. حال اگر مواد آنتي‌ايكس (الكل، موادمخدر، سيگار، قرص و...) مصرف شود، اين مواد به دليل ساختار مشابه و يا چسبيدن به پروتئين‌هاي انتقال‌دهنده مي‌توانند از اين سد عبور كنند و در عملكرد عقل ايجاد اختلال كنند. در صورپنهان نيز نااميدي، ناكامي، ترس، تنفر و ... مي‌توانند با فريب سربازان دانايي از قلعه عقل عبور كنند و سبب اختلال در خواسته‌ها و دستورات اجرايي شوند؛ به عنوان مثال الكل با عبور از سد خوني مغز سبب مستي مي‌شود و فرد رفتارهايي را از خود نشان مي‌دهد كه ممكن است او را مانند بي‌عقلان جلوه دهد؛ ولي بعد از رفع مستي مجدداً مانند سابق رفتار مي‌كند. بنابراین الكل با اختلال در عملكرد عقل، اجازه نمي‌دهد كه فرد بتواند از قدرت و نور عقل خود استفاده كند؛ چون اطلاعات اشتباه به آن رسيده است.

زيبایی و آبادانی شهر وجودی ما بستگی به ميزان پالايش، تزكيه و دانایی دارد. هر چقدر اين تزكيه بيشتر شود، عقل می‌تواند خواسته‌های معقول‌تر و بهتری داشته باشد. هدف از شناخت مدل قلعه عقل اين است كه بتوانيم به فرمان عقل برسيم. در ابتدا عقل بايد يك‌سری اطلاعات را بگيرد، پردازش كند و سپس حكم صادر كند و حس اولين نيرویی است كه عقل را به كار می‌اندازد. تا جایی كه حواس، اطلاعات كسب كنند، عقل كار مي‌كند؛ ولی اگر اطلاعات ندهند، عقل هم نمی‌تواند به درستی‌ كار كند. عقل موقعی گسترش می‌يابد كه ادراک و دريافت بيشتری داشته باشد و هم‌چنين حال و هوای خوبی‌ داشته باشد. دريافت بيشتر با حال و هوای خوب به چه معناست؟

حس مانند يك گوهر ارزشمند و يا يک قطب‌نما است كه بايد از آن نگهداری شود. اگر در كنار قطب‌نما، چندين آهنربا قرار دهيم، ديگر نمي‌تواند جهت درست را به ما نشان دهد. اگر چيزي را مي‌بينيم؛ بايد توجه و درك كنيم و از نظر احساسات و عواطف در شرايط خوبي باشيم. وقتي مملو از كينه، نفرت، نااميدی و حس‌های منفی باشيم، مانند آهنرباهايی هستیم كه باعث می‌شوند نتوانيم جهت را درست بفهميم و اطلاعات درستی را منتقل کنیم و در نتیجه نمی‌توانيم صدای عقل را بشنويم.

بزرگترين دشمن عقل، نفس اماره است. ما بايد نيروی عقل را بالا ببريم تا بتوانيم با اين دشمن مبارزه كنيم و همان‌طور كه در يك شب نمی‌توانيم قدرت بدنی خود را افزایش دهیم، قدرت عقلی نيز در طول زمان تكامل می‌يابد و به تمرين مداوم نياز دارد. براي رسيدن به فرمان عقل بايد تمرين كرد. عقل، چيزی را كه درست است به ما می‌گويد؛ اما فرمان عقل يعنی قدرت اجرای آن.

حال سؤال پيش می‌آيد كه چه زمانی فرمان عقل بر انسان وارد می‌شود؟ وقتی انسان به آرامش برسد و آرامش بر هيچ انسانی وارد نمی‌شود؛ مگر با تزكيه. شايد با روش‌های ديگر مانند هيپنوتيزم، يوگا و... چند صباحی به آرامش برسيم؛ اما نوع واقعی آن فقط با تزكيه به دست می‌آيد؛ يعنی پالايش. براي پالايش فقط يك راه وجود داد و آن رسيدن به دانایی، حكمت و آگاهی است (در ضمن فراموش نکنیم سواد با دانایی تفاوت دارد)

ما انسان‌ها ويژگی خاص آموزش‌پذیری را داريم و در وجودمان همه چيز هست، فقط بايد از قوه به فعل درآوریم؛ پس انسان با آموزش می‌تواند باعث تكامل عقل شود و صدای عقل را بشنود. تا وقتی ناكامی، شكست، نااميدی، قضاوت و... وجود داشته باشد، كوچك‌ترين صدایی از الهام عقل به انسان نمی‌رسد و آن‌قدر روزنه ما كوچك می‌شود كه هيچ نوری دریافت نمی‌شود. بايد تلاش كنيم كه صفات منفی را يکی یکی با كسب دانايی از وجود خود پاک كنيم تا به آرامش رسيده و كم‌كم صدای عقل را بشنويم و آن را اجرا کنیم. در تزكيه و پالايش بايد قدم به قدم حركت كرد. زمانی كه به یک نقطه روشن برسيم، خود آن نقطه ما را برای رسيدن به نقطه بعدی هدايت می‌كند. شما هيچ فرمانروایی را نمی‌بينيد كه با شك، ترس، دودلي و... فرمان دهد؛ حتي اگر فرماني نیز صادر شود، آیا هیچ فردی از چنين فرمانروایی پيرویی می‌كند؟ پس زمانی‌كه عقل فرمان خود را با قدرت و به دور از نيروهای منفی صادر كند؛ قطعاً حكم عقل اجرا خواهد شد؛ بايد در قلمرو وجودتان با قدرت فرمان دهید. اجرای حكم عقل می‌تواند از گام‌های کوچک و درست، آغاز شود؛ مانند مسواک زدن، رعايت نظم، عبور نکردن از چراغ قرمز و...

در دنيا رسيدن به فرمان عقل، تمرينی براي مرحله بعدی است. خداوند می‌فرمايد در بهشت هر آن‌چه كه بخواهند آماده می‌شود و اين برای افرادی محقق خواهد شد كه در حیات فعلی به مرحله فرمان و حكم عقل رسيده باشند. قله رفيع انسانيت برای انسانی است كه به این اسم اعظم رسيده باشد و در كنگره ما اعتقاد داريم اسم اعظم خداوند همان رسيدن به حكم عقل است.

منابع: کتاب «عشق، ۱۴ وادي برای رسیدن به خود»، جزوه «جهان‌بيني ۱ و ۲» (استاد امين)، سي‌دي‌هاي «مقدمه عقل»، «تكامل عقل»، «به كارگيري قدرت عقل»، «عقل و ايمان»، «وادي ششم ۱»، «وادی ششم ۲» و «مدل قلعه عقل» (استاد امين)
نویسنده: راهنمای تازه‌واردین همسفر احسانه
رابط خبری: همسفر نفیسه رهجوی راهنما همسفر سمیه (لژیون ششم)
عکاس: همسفر مریم رهجوی راهنما همسفر زهره (لژیون اول)
ویرایش: همسفر مرجان رهجوی راهنما همسفر زهره (لژیون اول) دبیر اول سایت
تنظیم و ارسال: همسفر نجمه رهجوی راهنما همسفر صنم (لژیون نهم) نگهبان سایت
همسفران شعبه حسنانی تهران