خودشناسی مقدمه خداشناسی است

در مسیر زندگی، یکی از مهم‌ترین مباحثی که انسان با آن روبه‌رو است، شناخت مسئولیت‌های فردی و جایگاه خویشتن در برابر خداوند است. بسیاری از انسان‌ها در مواجهه با مشکلات و بحران‌های زندگی، تلاش می‌کنند با واگذاری مسئولیت به خداوند یا سرنوشت، از بار پاسخگویی شانه خالی کنند؛ اما آیا این نگاه درستی دارد؟ در آموزه‌های الهی، عرفانی و روان ‌شناختی، انسان به‌عنوان موجودی مختار شناخته می‌شود که باید مسیر خود را آگاهانه انتخاب کند. اینجا بحث مسئولیت‌پذیری در مسائل حیاتی اهمیت پیدا می‌کند.

بسیاری از ما به جای پذیرش مسئولیت خودمان، بار آن را به دوش خداوند می‌گذاریم؛ گویی که خدا موظف است به ‌جای ما فکر و انتخاب کند و حتی نتایج را تغییر دهد! این تصویر نه با عظمت خداوند و نه با شأن انسان هم‌خوانی دارد. در آیه ۷۲ سوره احزاب آمده است که “إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ…” خداوند امانت را به هستی عرضه کرد اما تنها انسان بود که آن را پذیرفت. این امانت، اختیار و مسئولیت‌پذیری است. برخلاف تصور بسیاری از افراد، مسئولیت هدایت و ساختن زندگی بر عهده‌ خود ما است و به‌عهده خداوند یا نیروهای بیرونی نیست.

در چهار وادی نخست، تفکر، هدفمندی در خلقت، مسئولیت فردی و پرهیز از واگذاری مسئولیت به خداوند بیان می‌شود. این آموزه‌ها به ما یادآوری می‌کنند:  ما با هدفی مشخص به دنیا آمده‌ایم، باید ساختار زندگی خود را با تفکر و انتخاب آگاهانه بنا کنیم و مهم‌تر از همه خودمان باید پاسخگو نتایج اعمال و انتخاب‌های خود باشیم. خطای بزرگ به‌معنای نگاه ابزار گونه به خداوند است؛ یکی از لغزشگاه‌های فکری ما این است که خداوند را به ‌مشابه یک موجود فرمان‌بردار تصور می‌کنیم؛ گویی او باید طبق آرزوها، نذر و نیاز ما زندگی‌ ما را اداره کند که این دیدگاه به‌شدت مخرب است.

خداوند نیروی مطلق و بی‌نیاز است؛ ما باید در مسیر ارزش‌ها و خواست الهی گام برداریم تا از برکات او بهره‌مند شویم. خودشناسی، مقدمه خداشناسی است. “من عرف نفسه، فقد عرف ربه.” شناخت خداوند تنها زمانی ممکن است که انسان از دروازه خود عبور کند. اگر انسان به درک صحیحی از هویت خویش و ساختار درونی و بیرونی وجودش برسد، می‌تواند به فهمی عمیق‌تر از قدرت الهی نیز نائل شود. انسان باید یک‌سری اطلاعات در مورد صور آشکار و صور پنهان پیدا کند و اگر ما این اطلاعات را پیدا کنیم و از دروازه‌ی خودشناسی عبور کنیم، می‌‌توانیم وارد دروازه‌ خداشناسی شویم و هسته‌ انسان را بشکافیم.

انسان شامل ۲ بخش است: هسته‌ درونی که کاملاً قابل رویت است و هسته‌ بیرونی که همان بقایایی است که بعد از مرگ یا خواب از انسان جدا می‌شود و به مکان‌های دیگر می‌رود. همه چیز دو طرفه است؛ حتی مسئولیت در عالم هستی نیز با روابط دو طرفه عمل می‌کند. اگر من مسئولیتی در خانواده، جامعه یا حتی در برابر خداوند دارم، آن‌ها نیز نسبت به من وظایفی دارند؛ اما این به آن معنا نیست که مسئولیت خود را نادیده بگیرم.

گاهی ما تنها با دعا و نذر منتظر معجزه می‌مانیم، در حالی‌ که خداوند تنها زمانی ما را یاری می‌دهد که خودمان نیز در مسیر ارزش‌ها و عمل صحیح قرار گرفته باشیم. انسان آگاه در مسیر ارزش‌ها حرکت می‌کند، از نفس اماره به نفس لوامه و سپس به نفس مطمئنه می‌رسد و در این مسیر نه تنها خودش را نجات می‌دهد، بلکه به منبعی از الهام و نجات برای دیگران نیز تبدیل می‌شود. در نهایت باید بپذیریم که ما مسئول تمامی اعمال و انتخاب‌های خود هستیم و نباید مشکلات خود را به گردن خدا، سرنوشت یا دیگران بیندازیم.

همان‌طور که خودمان در به‌وجود آمدن یک بحران نقش داریم، باید خودمان نیز برای حل آن اقدام کنیم. درک این موضوع، ما را از انسان‌هایی منفعل، به انسان‌هایی آگاه، مسئول و در مسیر رشد واقعی تبدیل می‌کند. خداوند نعمت حیات، قدرت اختیار و توان اندیشیدن را به ما داده است؛ حال نوبت ماست که با پذیرش مسئولیت زندگی، خود را به تعالی برسانیم.

منابع: کتاب عشق، سی‌دی وادی چهارم و سایت کنگره۶۰
نویسنده: همسفر نفیسه رهجوی راهنما همسفر فاطمه (لژیون بیستم)
رابط خبری: همسفر ریحانه رهجوی راهنما همسفر فاطمه (لژیون بیستم)
ویراستار: همسفر هانیه رهجوی راهنما همسفر فتانه (لژیون چهاردهم) دبیر
سایت
ثبت: همسفر مبینا رهجوی راهنما همسفر فریده (لژیون پانزدهم) نگهبان سایت
همسفران شعبه شادآباد