تجربه من از مصرف کلونیدین و عوارض جانبی آن

این مقاله بر اساس تجربیات شخصی مسافر مجید که در حرفه پزشکی مشغول به کار هستند، راجع به یکی از روش‌های ترک اعتیاد توسط قرص نام‌برده شده، نوشته‌شده است. در این مقاله ابتدا داروی موردنظر به‌طورکلی معرفی می‌شود و در ادامه روش ترک اعتیادی که ایشان خود تجربه کرده‌اند و برای بیمارانشان تجویز نموده‌اند، بیان می‌گردد.

کلونیدین را به‌عنوان قرص پایین آورنده فشارخون با نام تجاری کاتا پرس (cata press) از زمان‌های قدیم می‌شناسند که از خانواده داروهای محرک گیرنده‌های alfa-Adnergic (تنظیم‌کننده فشارخون) است. تنها نوع تولیدی آن به شکل قرص‌های خوراکی o,2mg است.

از داروی کلونیدین در موارد ذیل استفاده می‌شود:

الف- زیادی فشارخون (فشارخون بالا)
ب- درمان کمکی در قطع مصرف نیکوتین
ج- پیشگیری از سردردهای عروقی
د- درمان پیشگیری‌کننده در بروز علائم یائسگی
ه- درمان کمکی در قطع مصرف مواد مخدر (ترک اعتیاد)

توجه: در درمان کمک به قطع نیکوتین (سیگار) ابتدا یک‌چهارم قرص روزانه مصرف گردیده و به‌تدریج به یک قرص کامل روزانه برحسب تحمل بیمار تنظیم و تجویز می‌گردد.

در درمان کمکی قطع مصرف مواد مخدر با روز متوسط 10 میکروگرم به ازای هر کیلوگرم بیمار در 3 دوز منقسم روزانه تا 10 روز توصیه می‌گردد. توصیه می‌گردد بعد از روز دهم درمان، این دارو به‌تدریج قطع (Tapper) گردد.

به‌عنوان‌مثال یک فرد 60 کیلوگرمی تقریباً می‌بایست 600 میکروگرم که همان 6/0 میلی‌گرم است را (3 قرص 2/0 میلی‌گرمی) روزانه مصرف نماید.

مکانیسم اثر:

قرص کلونیدین با کاهش مقاومت دیواره عروق محیطی باعث کاهش فشار و جریان خون در عروق می‌گردد ازجمله جریان خروجی سمپاتیک مغزی، این اثر در طول زمان کم می‌شود.

همچنین در اثر تجربه مصرف قرص برای بیماران، متوجه گردیدند که یک سری از بیماران فشارخون معتاد، خماری کمتری احساس می‌کنند و این باعث تحقیق جدیدی برای پیدا کردن شکل و موفقیت گیرنده‌های این داروهای بر روی غشاء (دیواره) سلول‌ها گردید و درنهایت تأیید گردید که شباهت بسیار زیادی مابین گیرنده‌های این دارو و گیرنده‌های مرفینی و شبه مرفینی وجود دارد که باعث کاهش علائم سندرم قطع مصرف می‌گردد.

فارما کولوِژی اثر و متابولیسم:

از مجرای گوارش جذب خوبی داشته و به‌طور گسترده در بدن انتشار می‌یابد و درکبد متابولیزه می‌شود که 50٪ از آن مورداستفاده بدن قرار می‌گیرد.

عمر و دفع دارو:

عمر این دارو 20-6 ساعت است. توجه شود اثر سرگیجه به علت کاهش فشارخون این دارو تا 8 ساعت ادامه دارد.

عوارض جانبی شایع:

خواب‌آلودگی، سرگیجه، خستگی، کاهش فشارخون، کاهش ضربان قلب، خشکی دهان، کاهش توانایی جنسی، عدم تحمل قند و...

مسمومیت داروئی:

در اثر مصرف بیش‌ازحد توصیه‌شده (over dose): این دارو ضعف سیستم عصبی مرکزی در کنترل و دستور فرمان به‌موقع، کاهش وزن بدن، قطع تنفس و تشنج.

مصرف در زمان شیردهی:

به دلیل ترشح این دارو در شیر مادر، مصرف کلونیدین در شیردهی ممنوع است.

مطالب فوق برگرفته از کتاب اصول طب داخلی هریسون و کتاب داروهای ژنریک ایران است.

این‌جانب به‌عنوان طبیبی که با بیش از 20 سال سابقه، دستی در درمان بیماران مختلف دارم، توجهتان را به ادامه مطلب جلب می‌نمایم. از تجربه درمان‌های کلینیکی ترک اعتیاد برای بیمارانم در حوالی سال‌های 1380-1375 در مطب خویش بر روی بیماران مصرف‌کننده مختلف با موارد ذیل برخورد نموده‌ام:

ابتدا اینکه قرص کلونیدین یکی از داروهای توصیه‌شده در آن زمان بود و دستاوردهای علمی جدید و خصوصاً اجازه درمان رسمی و قانونی به شکل امروزی وجود نداشت و نگاه قانون، جامعه و همراهان به فرد معتاد، نگاهی مجرمانه بود و رفت‌وآمد و دلسوزی برای او به‌عنوان یک بیمار حتی در همکاران به شکل فعلی معمول نبود. تنوع داروهای امروزه و وفور داروها و مراکز ترک اعتیاد وجود نداشت، بهتر بگوییم هیچ مرکز ترک اعتیاد مجوز داری وجود نداشت و هیچ دوره‌ی آموزشی تخصصی و حتی عادی در آن زمان ارائه نمی‌شد. درنهایت درمان شدگان باوجود عوارض ذکرشده ازجمله بی‌حالی، سرگیجه، خشکی دهان، تاری دید در اثر کاهش فشارخون و ناتوانی نسبی جنسی، به دلیل هزینه پایین درمان با قرص کلونیدین، رضایت نسبی از درمان داشتند.

درمان تنها با قرص کلونیدین، کاملاً موفقیت‌آمیز نبود، لذا با استفاده از قرص‌های استامینوفن کدئین 30 میلی‌گرمی، قرص‌های دی هیدروکدین 30 میلی‌گرمی بانام تجاری DF، میزان رضایت بندی را تغییر می‌دادم. همچنین با توصیه اکید به بالا بردن میزان مصرف مایعات خوراکی و درنهایت تزریقی و همچنین استفاده از رژیم‌های خوراکی خوش‌نمک، مشکل افت فشارخون درمان شدگان را کم می‌نمودم.

موارد فوق در تجربه شخصی‌ام در درمان بیش از دو هزار بیمار مراجعه‌کننده در حوالی سال‌های 80-75 بود که موفقیت بیشتر از آن مصرف‌کنندگان خانواده تریاک بود و مصرف‌کنندگان هروئین و ...، کمتر تا انتهای درمان و کاهش تدریجی دارو و قطع مصرف مواد همراهی می‌نمودند. برای این مراجعین (مصرف‌کنندگان غیر از تریاک) توصیه می‌گردید ابتدا به مصرف شیره و تریاک و سپس خود تریاک تغییر شیوه مصرف داده و بعداً مراجعه نمایند. درنهایت پس از شناسایی دارو توسط بدن بیمار و طی 3 هفته این دارو قطع می‌گردید و از بیماران درخواست می‌گردید حداقل تا 1 سال به هیچ داروی مخدر و نوشیدنی الکلی پناه نبرند. متأسفانه چون مطب این‌جانب پذیرای اصلی بیماران داخلی- اطفال بود و در کنار آن و به دلیل احساس نیاز مراجعین، ترک اعتیاد را نیز انجام می‌دادم، فرصت کافی برای بررسی درصد موفقیت کوتاه‌مدت و بلندمدت درمان نبود و مهم‌تر از همه ترک اعتیادی که منجر به درمان واقعی و رهایی کامل فرد گردد انجام نگردید.

منبع نوشتاری: کتاب اصول طب داخلی هریسون و کتاب داروهای ژنریک ایران
نویسنده: مسافر مجید
تهیه و تنظیم: مسافر روح الله