مواد تشکیل‌دهنده و آلکالوییدهای اپیوم (تریاک)
تقریباً سه چهارم مواد تشکیل‌دهنده اپیوم جلب توجه نمی‌کند. آب، قندها، پروتئین‌ها، آمونیاک، شیرابه، صمغ‌های مختلف، موم‌های گیاهی، چربی‌ها، اسید سولفوریک، اسیدلاکتیک و اسید کلونیک.
آلکالوئیدهای موجود در اپیوم (تریاک)
یک چهارم دیگر تریاک، بیشتر باعث شده است که دانشمندان هر چه بیشتر و بیشتر در مورد ساختار اپیوم تأمل کنند و به دنبال اجزای فعال دیگری بگردند که ممکن است خواص درمانی داشته باشند که این اجزای فعال را آلکالوئید می‌گویند.
مقدار زیادی آلکالوئید در اپیوم وجود دارد. اگر چه مشخص کردن تعداد دقیق آن‌ها مشکل است. اکثر منابع چنین ذکر می‌کنند که بیش از بیست نوع آلکالوئید از اپیوم جدا سازی شده است، برخی گزارشات تا پنجاه آلکالوئید هم ذکر کرده‌اند، ولی هنوز مشخص نیست که آیا همه آلکالوئیدها در همه انواع تریاک یافت می‌شوند یا خیر؟
به هر حال یک موضوع واضح و قطعی است که تعداد آلکالوئیدهای شناخته‌شده رو به افزایش است. در جدول صفحه بعد پنج آلکالوئیدی که فراوان‌ترین انواع آلکالوئید در تریاک هستند آمده است.
از این جدول معلوم می‌شود که سایر اجزای موجود در تریاک به مقادیر بسیار کم یافت می‌شوند، این موضوع به دو دلیل مشخص می‌شود؛ اول اینکه؛ مواد کمیاب تری مانند کدئین، پاپاورین، تبائین در مقادیر حدود یک در صد در تریاک یافت می‌شوند، بنابراین مقدار آلکالوئیدهای دیگر حتی از این هم کمتر است.
دوم اینکه؛ پنج ماده شیمیایی که بیش از همه در اپیوم وجود دارند به طور متوسط حدود 24 درصد آن را تشکیل می‌دهند، در نتیجه جای زیادی برای سایر آلکالوئیدها باقی نمی‌ماند، چرا که کل آلکالوئیدهای موجود در تریاک 25 درصد وزن آن را تشکیل می‌دهند.
اگر چه جای زیادی برای سایر آلکالوئیدهای موجود در اپیوم باقی نمی‌ماند ولی بسیاری از آن‌ها خیلی جالب‌توجه هستند و برای اینکه اثری به اثرات کلی بیفزایند نیاز نیست که مقدارشان زیاد باشد، علاوه بر این ممکن است بسیاری از آن‌ها برای تولید داروهای جدید که برای درمان بیماری‌های خاص و درمان اعتیاد مفید باشند، بکار می‌روند.
|
آلکالوئید
|
گروه شیمیایی
|
فراوانی
|
|
مورفین
|
فتانترن
|
15-10 درصد
|
|
نوسکاپین
|
بنزیل ایزوکوئینولین
|
8-4 درصد
|
|
کدئین
|
فتانترن
|
3-1 درصد
|
|
پاپاورین
|
بنزیل ایزوکوئینولین
|
3-1 درصد
|
|
تبائین
|
فنانترن
|
2-1 درصد
|
مورفین
فراوان‌ترین آلکالوئید تریاک است و تا 15 درصد شیره گیاه را تشکیل می‌دهد، هزاران سال است که مورفین به عنوان دارو و ماده‌ای مخدر کاربرد دارد.به لحاظ درمانی، مورفین سه کاربرد مهم دارد: به عنوان داروی مسکن برای تسکین دردهای حاد و مزمن، کاهش‌دهنده تنفسی و داروی ضد اسهال مهم‌ترین کاربرد بالینی مورفین خاصیت تسکین دهندگی آن است.
نوسکاپین
خواص مخدری ندارد و تنها کاربرد تجاری آن این است که؛ به عنوان ضد سرفه به کارمی رود. در کل نوسکاپین شل کننده ضعیف عضلات صاف* ، مسکن ضعیف و خواب‌آور ضعیف نیز هست.
کدئین
از نظر شیمیایی بسیار نزدیک به مورفین است و تنها در یک گروه شیمیایی باهم متفاوت می‌باشند، کدئین در بدن با واکنش‌های آنزیمی تجزیه‌شده و اثری شبیه به مورفین برجای می‌گذارد.کدئین عمدتاً به عنوان برطرف‌کننده سرفه مصرف می‌شود، ولی دارای خواص تسکین دهندگی (تقریباً 1 درصد مورفین) مثلاً در دندان‌درد است.
پاپاورین
شل کنندۀ عضلات صاف است و همچنین خاصیت زیادی در گشاد سازی عروق و شل کننده رگ‌های خونی دارد. به دلیل این ویژگی، یکی از کاربردهای پاپاورین در درمان بی رغبتی جنسی مردان بوده است. مقادیر کمی از این دارو که به پایه آلت تناسلی مردانه تزریق شود، اثر خیلی زیادی در نعوظ آلت دارد.
تبائین
ساختمان شیمیایی تقریباً یکسان با مورفین و کدئین دارد ولی خواص مخدری ندارد.در مقادیر کم، اثر اصلی‌اش ایجاد تهوع است و در مقادیر زیاد باعث تشنجاتی می‌شود اما به علت شباهت ساختمانی آن با اپیوئیدهای طبیعی، از این ماده در صنعت دارو سازی برای تولید اپیوئیدهای صناعی و نیمه صناعی استفاده گسترده می‌شود.
آلکالوییدهای اپیوم (تریاک) با فراوانی کمتر از 1%
هیچ گیاهی به اندازه شقایق تریاک (خشخاش) مورد دقت و توجه قرار نگرفته است. بعد از آنکه در سال 1803 هانس سرترنر ، مورفین را از تریاک استخراج کرد دانشمندان دیگر مشغول استخراج سایر مواد آلی از تریاک و بررسی اثرات آن‌ها بوده‌اند، اگر چه در ظاهر هیچ کدام از مواد شیمیایی بعدی از لحاظ مصارف پزشکی در حد مورفین نبوده‌اند ولی بسیاری از آن‌ها خصوصاً (با در کنار هم بودن) کاربردهای مفیدی داشته‌اند، به هر حال این‌ها به پیچیدگی این معجون شیمیایی که تریاک نام دارد می‌افزاید.در ادامه لیستی از 24 ماده فرعی موجود در اپیوم که مورد مطالعه قرارگرفته‌اند، آورده شده است و به برخی مطالب کشف‌شده در مورد آن‌ها اشاره شده است. مطمئناً این لیست جامع نیست. در حال حاضر هم محققان کماکان مشغول جداسازی مواد جدیدی از تریاک هستند تا بلکه بتوانند داروهایی مفید و جدیدتری کشف کنند، اما قابل توجه است که این معجون خود دارویی کامل هست.
آلفا-آلوکریپتوپین
این آلکالوئید استفاده‌های زیادی دارد، این ماده خواص ضد بی‌نظمی ضربان قلب دارد، یعنی قلبی که به طور ناهماهنگ می‌تپد را به حالت هماهنگ و با ثبات برمی‌گرداند. علاوه بر این آلفا-آلوکریپتوپین یک بی‌حس کننده موضعی است و خواص ضد باکتریایی هم دارد ضمناً شواهدی وجود دارد که این ماده رشد تومورها را متوقف می‌کند.
بربرین
بربرین به طور سنتی به عنوان یک ماده تب بر بکار رفته است، این دارو کاربردهای دیگری هم در درمان اسهال و التهاب دارد. بربرین تولید چربی‌ها و پروتئین‌ها را هم مهار می‌کند، مهار تولید پروتئین خیلی مهم است چراکه در اثر این امر اکثر پروتئین مصرفی بدن صرف ساختن اندروفین ها خواهد شد. در افرادی که تریاک مصرف می‌کنند نیاز کمتری به تولید اندروفین ها وجود دارد، در واقع جایگزینی برای اندروفین را وارد بدن کرده‌اند.
کانادین
کانادین یک ماده ضد باکتری ضعیف است که مقداری هم خواص آرام بخش دارد، مشخص شده است که این ماده الکل دهیدروژناز کبدی را مهار می‌کند.
کوپتیسین
کوپتیسین خواص ضد باکتری و ضد التهاب دارد.
کوریتوبرین
کوریتوبرین یک ماده شیمیایی است که منجر به افت فشار خون می‌شود.
کریپتوپین
کریپتوپین یک داروی ضد بی‌نظمی ضربان قلب (ضد آریتمی) است و فشار خون را پایین می‌آورد.
دی هیدروسان گوئینارین
افزایش دهنده فشار خون است.
روئیدن
روئیدن یک ماده آرام بخش و مسکن ملایم هست.
ایزوبولدین
ایزوبولدین یک داروی ضد میکروب ضعیف است، همچنین این ماده میل ترکیبی زیادی برای اتصال به گیرنده‌های آلفا- یک آدرنالینی دارد.
ایزوکوری پالمین
محدود کننده پلاکت‌های خون است.
لودانین
افزاینده تنفسی است.
لودانوزین
لودانوزین مورد مطالعه وسیع قرار گرفته است، چون از متابولیت های اتراکوریوم که یک شل کننده عضلانی است هست. لودانوزین به راحتی از سد خونی مغزی عبور می‌کند و می‌تواند باعث افت فشار خون شود.
ماگنو فلورین
ماگنو فلورین دارویی ضد التهاب است که فشار خون را پایین می‌آورد این ماده همچنین تولید پروتئین را مهار می‌کند.
نارکوتولین
نارکوتولین بر طرف کننده سرفه است.
نارسئین
نارسئین از لحاظ خواص دارویی خیلی شبیه کدئین است، ولی چون در بدن تبدیل به مورفین نمی‌شود اثرات ضد درد ندارد. بر خلاف کدئین تنفس را افزایش می‌دهد، یعنی هم سرعت نفس کشیدن و هم عمق تنفس را زیاد می‌کند.
نئوپین
نئوپین در مقادیر کم خیلی شبیه کدئین عمل می‌کند، با این تفاوت که اثرات ضد درد ندارد و تأثیرش هم کمتر از کدئین است و هم خواص مخدری دارد و هم خیلی سمی است.
اوریپاوین
اوریپاوین مسکنی با خواص ضد دردی تقریباً مشابه موروفین است این ماده بسیار سمی هست که در مقادیر کم باعث لرزش و استفراغ می‌شود و در مقادیر زیاد باعث تشنج و نهایتا مرگ می‌شود.
پروتوپین
پروتوپین یک داروی ضد بی‌نظمی ضربان قلب است که در مورد برخی انواع بی‌نظمی ضربان قلب (آریتمی) خیلی موثر است، این دارو ضربان قلب را آهسته تر می‌کند، فشار خون را پایین می‌آورد و باعث حالت آرامش می‌شود.
رتیکو لین
رتیکولین از اتصال دوپامین به برخی جایگاهای گیرنده ای خاص جلوگیری می‌کند، در نتیجه نوعی آنتاگونیست ضعیف دو پامین است.
سودومورفین
این آلکالوئید تقریباً ماده‌ای بی اثر است به همین دلیل معروف به مورفین کاذب است.
ساگوئینارین
ساگوئینارین چندین کاربرد دارد، این ماده فشار خون، حالت انقباضی عضله(تون عضلانی) وانقباضات دودی روده ای (پریستالتیسم) را افزایش می‌دهد ویک ماده ضد میکروب خوب است. این ماده رشد توموری را هم کند می‌کند و شاید عجیب تر از همه موارد این باشد که با تخریب رسوبات روی دندان (پلاک‌ها) با پوسیدگی دندان مقابله می‌کند.
سالوتاریدین
در مورد سالوتاریدین تحقیقات کافی انجام نشده است، مهم‌ترین نکته قابل توجه در مورد آن این است که این ماده تمایل کمی برای تحریک گیرنده‌های گابا دارد.
اسکولرین
اسکولرین یک ماده آرام بخش و مسکن است. این ماده در مغز به گیرنده‌های دوپامین متصل می‌شود.
استفولیدین
از منظر پزشکی استفولیدین یک داروی محرک است. به نظر می‌رسد که این دارو ضد درد و تب بر موثری هست. این ماده همچنین باعث کاهش فشار خون می‌شود.لازم به توضیح است که: مواد شیمیایی که تریاک را تشکیل می‌دهند اثرات متقابل کاهنده یا فزاینده بر یکدیگر دارند، این امر باعث می‌شود که تریاک طبیعتی بسیار پیچیده داشته باشد.
برگرفته از آغازنامه مسافر سعید نمکی
منبع : وبلاگ لژیون آقای سعید نمکی
- تعداد بازدید از این مطلب :
34643