مخدرهای نوظهور در ایران

در سال‌های اخیر در ایران مصرف مواد مخدر جدیدی رواج یافته است که اغلب ترکیباتی دست‌ساز یا تقویت‌شده از مواد شناخته‌شده هستند. برخی از این مواد عبارت‌اند از «کمیکال» یا ماریجوانا صنعتی. گیاهی با THC بسیار بالا، کریستال متامفتامین «آیس»، نیتروز اکساید (گاز خنده)، و انواع دیگر محرک‌ها و توهم‌زاهای سنتزی. این مواد برخلاف تصور اولیه برخی جوانان مبنی بر بی‌ضرر بودن، اثرات بسیار مخربی بر سیستم عصبی و روان دارند. به‌طور مثال، ترکیبات کانابینوئیدی مصنوعی مانند «کمیکال» مشابه ماریجوانا هستند ولی حاوی مولکول‌های بسیار قوی‌تری در گیرنده CB1 مغز هستند؛ در نتیجه حتی دوزهای پایین آنها موجب توهمات شدید، اضطراب و اختلال شناختی می‌شود. محصولات حاوی THC بالا نیز مصرف‌کننده را مستعد بروز افسردگی، اضطراب و اختلال حافظه می‌کنند و مطالعات نشان می‌دهد استفاده مکرر از THC بالا خطر وابستگی و بیماری‌های روانی را افزایش می‌دهد. گاز نیتروز اکساید که در برخی تجمعات تفریحی استفاده می‌شود، با ایجاد کمبود ویتامین   B12 و آسیب به میلین رشته‌های عصبی می‌تواند باعث بی‌حسی، آتاکسی (اختلال در تعادل) و آسیب دائمی به سیستم عصبی شود. همچنین، انواع محرک‌ها و توهم‌زاهای جدید (NPS) شامل آمفتامین‌ها و مشتقات آن، اثراتی چون افزایش فشار خون، ضربان قلب نامنظم، تشنج و علائم روان‌پریشی (اضطراب شدید، پارانویا و هذیان) دارند.

مقایسه با مخدر شیشه:
تمامی مواد یادشده علاوه بر تفاوت‌های شیمیایی، شباهت مهمی با متامفتامین (شیشه) در تخریب سیستم عصبی دارند. متامفتامین یک محرک قوی است که مصرف زیاد آن موجب علائمی مانند آشفتگی روانی، اضطراب، توهم و پارانویا می‌شود. در مصرف‌کنندگان مزمن آیس یا شیشه نیز نارسایی‌های شناختی و حافظه مشاهده می‌گردد. به این ترتیب، اثرات بلندمدت شیشه و انواع محرک‌های جدید شامل کاهش توجه و حافظه، اختلال در تصمیم‌گیری و رفتارهای پرخاشگرانه است. از سوی دیگر، مواد کانابینوئیدی مصنوعی (مثل کمیکال) و ماریجوانا صنعتی گرچه ساختار اصلی‌شان با شیشه متفاوت است، ولی باعث توهمات قوی‌تر و روان‌پریشی شدند؛ به طوری که مصرف آنها می‌تواند مشابه تجربه مصرف شیشه، فعالیت بیش از حد گیرنده‌های کانابینوئید را در مغز سبب شود. اثرات نیتروز اکساید نیز اگرچه از خانواده متافارگال‌ها نیست، اما می‌تواند عوارض عصبی شدیدی نظیر زوال عقل و فلج اندام ایجاد کند که در برخی جنبه‌ها حتی از شیشه نیز خطرناک‌تر است. در نهایت، مواد دست‌ساز شیمیایی دیگر بسته به نوعشان می‌توانند هم مانند محرک عمل کرده و هم مانند توهم‌زا. عوارض مشترک آنها شامل بی‌نظمی ضربان قلب، تشنج و اختلال‌های روانی (از جمله هذیان و افسردگی) است. به‌طور خلاصه، هرچند ساز و کار دقیق این مواد با شیشه متفاوت است، اما همه آنها منجر به تخریب وسیع سیستم عصبی و روحی می‌شوند و قدرت اعتیادآوری بالایی دارند.

آثار جسمانی و روانی:

مصرف طولانی‌مدت این مواد، علاوه بر وابستگی شدید، آسیب‌های جسمی و روانی فراوانی برجای می‌گذارد. برخی از پیامدهای مهم عبارت‌اند از:

افزایش فشار خون و مشکلات قلبی-عروقی: گاز نیتروز و برخی محرک‌ها فشار و تپش قلب را بالا می‌برد و در برخی موارد سکته مغزی یا حمله قلبی رخ داده است.

تشنج و آسیب عصبی: ترکیبات کانابینوئیدی سنتزی و نیتروز اکساید می‌توانند موجب تشنج، نوروپاتی محیطی و تخریب عملکرد اعصاب حرکتی شوند.

اختلالات شناختی: کاهش شدید حافظه کوتاه‌مدت، اختلال تصمیم‌گیری و کندی واکنش‌ها از نشانه‌های شایع در مصرف‌کنندگان مزمن آیس یا کانابینوئیدهای قوی است.

مشکلات روانی: اضطراب، افسردگی، هراس و اختلال روانی شدید (توهم و پارانویای دائم) در استفاده‌کنندگان طولانی‌مدت این مواد مشاهده شده است. به‌طور کلی، خطر بروز اختلالات روان‌پریشی (مانند اسکیزوفرنی) در این گروه نسبت به جمعیت عمومی بسیار بالاتر است.

اعتیاد و بحران اجتماعی: میل شدید به مصرف مجدد، بروز رفتارهای پرخطر (خودکشی، خشونت) و انزوای اجتماعی از پیامدهای روانی مرتبط با وابستگی به این مواد است. حتی پزشکان معتقدند ترک این مواد دشوارتر از هروئین یا کوکائین است، و گزارش شده مصرف‌کننده با تنها چند جلسه مصرف ممکن است دچار وابستگی روانی عمیق شود (و چندین ساعت پس از مصرف حالت گیجی و فلج موقت داشته باشد).

با این حال، طبق گزارش رسمی کنگره ۶۰، همه این تخریب‌ها با روش درمان تدریجی (DST) قابل بهبود است. کنگره ۶۰ اعلام می‌کند در این روش به‌جای قطع ناگهانی مواد، از شربت تریاک «OT» استفاده می‌شود و دوز به تدریج کاهش می‌یابد؛ همزمان جلسات روان‌درمانی برگزار می‌شود تا علاوه بر جسم، ابعاد روانی و جهان‌بینی فرد نیز درمان شود. به این ترتیب، فرد می‌تواند در حین کاهش مواد، زندگی روزمره خود را ادامه دهد و در مدت چند ماه تا یک سال، درمان شود. درمان‌شوندگان سابق کنگره۶۰ گزارش داده‌اند پس از سپری‌شدن دوره DST دیگر هیچ میلی به مصرف ماده مخدر ندارند و نشانه‌های اعتیاد به طور کامل برطرف شده است.

نتیجه‌گیری:

مجموعه‌ای از مواد مخدر جدید و ترکیبات دست‌ساز در سال‌های اخیر در ایران شیوع یافته که هر یک به نحوی سیستم عصبی و روان را هدف قرار می‌دهند. این مواد در مقایسه با «شیشه» و مواد سنتی، اغلب قدرت تخریبی و اعتیادزایی بیشتری دارند. از طرف دیگر، تجارب درمانی کنگره ۶۰ نشان می‌دهد اعتیاد به هرگونه ماده مخدر، حتی شدیدترین آن‌ها، با یک روش منظم و تدریجی (DST) قابل علاج است. بنابراین افزون بر اقدامات پیشگیری و آموزش عمومی، می‌توان به کسانی که گرفتار این مواد شده‌اند اطمینان داد که روند درمان آنان تحت نظارت متخصصان ممکن است و بازگشت به اعتیاد به شرط پیگیری اصول درمان به ندرت رخ می‌دهد.

منابع و مقالات استفاده شده:

Cohen K. و همکاران (۲۰۲۰). Chronic Use of Synthetic Cannabinoids Is Associated With Impairment in Working Memory and Mental Flexibility. Frontiers in Psychiatry. .

Santos I.C. و همکاران (۲۰۲۴). New Psychoactive Substances: Health and Legal Challenges. Psychoactives, 3(2), 285-302. .

Jayanthi S. و همکاران (۲۰۲۱). Neurotoxicity of methamphetamine: main effects and mechanisms. Experimental Neurology. .

Chunhachatrachai P. و Kulkantrakorn W. (۲۰۲۴). Nitrous oxide abuse and associated neurological diseases. BMC Neurology. .

Public Health Agency of Canada (۲۰۲۳). Cannabis: Health effects. صفحهٔ وب رسمی دولت کانادا.

تهیه و تنظیم : مسافر آرین لژیون دوم