آیا اعتیاد به شیشه قابل درمان است؟

مقدمه

در سال‌های اخیر، گسترش مصرف مواد مخدر صنعتی، به یکی از نگرانی‌های جدی در حوزه سلامت روان و اجتماعی تبدیل شده است. در این میان، ماده‌ای به نام شیشه یا مت‌آمفتامین باقدرت تخریبی بالا، تأثیرات ویرانگری بر جسم و روان افراد مصرف‌کننده گذاشته و زندگی آن‌ها را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار داده است. سرعت بالای اعتیادآوری این ماده، همراه با آسیب‌های شدید روانی و جسمانی، آن را به یکی از خطرناک‌ترین انواع مواد مخدر تبدیل کرده است. از آن جایی که شیشه مواد مخدر خطرناک و در خارج از کنگره درمان آن ناممکن یا بسیار دشوار تلقی می‌شود ما در این مقاله تلاش می‌کنیم به شناخت بیشتر شیشه، نحوه تأثیر آن بر بدن، عوارض مصرف، و روش‌های درمان و پیشگیری از اعتیاد به آن بپردازیم.

شیشه نام خیابانی ماده‌ای به نام مت‌آمفتامین ((Methamphetamine است؛ یک ماده‌ محرک قوی که مستقیماً بر دستگاه عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارد. این ماده در دسته‌ مواد محرک Stimulants) ) قرار می‌گیرد و با افزایش سطح دوپامین در مغز، باعث بروز احساسات کاذب مانند شادی شدید، انرژی بالا و کاهش نیاز به خواب می‌شود. شیشه معمولاً به شکل بلورهای شفاف یا سفیدرنگ تولید می‌شود که شباهت زیادی به خرده‌های یخ یا شیشه دارد، به همین دلیل در زبان عامیانه به آن «شیشه» گفته می‌شود. نام‌های دیگر شیشه: کریستال، آیس (Ice)، مت (Meth) و کریستال مت (Crystal Meth) است.

شیشه یا مت‌آمفتامین برای اولین‌بار در اوایل قرن بیستم تولید شد. در سال ۱۹۱۹ یک شیمی‌دان ژاپنی به نام ناکاجیما آکیرا برای اولین‌بار مت‌آمفتامین را سنتز کرد. این ماده در ابتدا برای استفاده پزشکی به‌عنوان محرک سیستم عصبی و درمان برخی بیماری‌ها مانند مشکلات تنفسی و خستگی مورداستفاده قرار می‌گرفت. در جنگ جهانی دوم، شیشه به طور گسترده توسط نیروهای نظامی کشورهای مختلف استفاده می‌شد تا سربازان انرژی و هوشیاری بیشتری داشته باشند و از خستگی مفرط جلوگیری کنند. پس از جنگ، استفاده غیرقانونی از شیشه افزایش یافت و به‌سرعت به یکی از مواد مخدر پرخطر تبدیل شد. در دهه‌های بعد، به دلیل اثرات بسیار اعتیادآور و تخریب جسمی و روانی شدید، تولید و توزیع آن در بسیاری از کشورها ممنوع شد؛ اما تولید غیرقانونی و قاچاق آن همچنان در بسیاری مناطق دنیا ادامه دارد.
از روش‌های مصرف شیشه می‌توان به استنشاق از راه بینی (snorting)، دود کردن با پایپ یا لوله، تزریق داخل رگ، بلعیدن به‌صورت قرص یا پودر اشاره کرد. روش مصرف، شدت اثر و خطرات آن را تعیین می‌کند. مثلاً تزریق، خطرات بیشتری از جمله انتقال بیماری‌های عفونی (مانند ایدز و هپاتیت) را به همراه دارد.

شیشه (مت‌آمفتامین) یکی از قوی‌ترین محرک‌های مغزی است و با مصرف آن، تغییرات شدیدی در عملکرد طبیعی مغز و بدن ایجاد می‌شود. این ماده با افزایش زیاد دوپامین در مغز، موجب احساس لذت، انرژی زیاد و تمرکز بالا در کوتاه‌مدت می‌شود؛ اما این اثرات زودگذر، خیلی سریع جای خود را به عوارض جدی و مخرب می‌دهند. مصرف این ماده با ایجاد تحریک شدید در مغز، در دفعات اول مصرف، احساس توانمندی و سرخوشی ایجاد می‌کند. همین اثرات مثبت اولیه باعث وابستگی روانی شدید شده و فرد را به مصرف مجدد و بیشتر سوق می‌دهد. حال به تأثیرات کوتاه‌مدت و بلندمدت مصرف این ماده در بدن می‌پردازیم.

تأثیرات کوتاه‌مدت مصرف شیشه عبارت‌اند از:
افزایش شدید انرژی و هوشیاری، بی‌خوابی مفرط، کاهش اشتها، افزایش ضربان قلب و فشارخون، احساس سرخوشی و اعتمادبه‌نفس کاذب، افزایش فعالیت جنسی (در برخی موارد)

تأثیرات بلندمدت و مصرف مکرر:
آسیب جدی به سلول‌های مغزی؛ شیشه به‌مرورزمان باعث کاهش تولید طبیعی دوپامین شده و توانایی مغز در تجربه لذت را کاهش می‌دهد. روان‌پریشی (Psychosis)؛ فرد دچار توهم، هذیان، و سوءظن‌های شدید می‌شود. اختلال در حافظه و تمرکز:؛ آسیب به حافظه کوتاه‌مدت و عملکرد شناختی. آسیب به سیستم قلبی – عروقی؛ احتمال سکته قلبی و مغزی افزایش می‌یابد. تغییرات شخصیتی؛ پرخاشگری، بی‌ثباتی احساسی و رفتارهای خطرناک. شیشه همچنین باعث بروز حالت‌هایی مثل پارانویا (شک و بدبینی شدید) و توهم‌های دیداری و شنیداری می‌شود، به‌طوری‌که فرد ممکن است صداهایی بشنود یا چیزهایی ببیند که واقعیت ندارند.

مصرف شیشه (مت‌آمفتامین) می‌تواند به‌سرعت و به‌شدت به‌سلامت جسمی، روانی و اجتماعی فرد آسیب وارد کند. عوارض این ماده مخدر نه‌تنها زندگی شخص مصرف‌کننده را دگرگون می‌کند؛ بلکه اطرافیان و جامعه را نیز درگیر می‌سازد. در این قسمت به بررسی بعدهای مختلف این عوارض می‌پردازیم.

عوارض جسمی:
کاهش شدید وزن و لاغری مفرط؛ به دلیل کاهش اشتها و افزایش فعالیت. پوسیدگی دندان‌ها (اصطلاحاً Meth Mouth)؛ ناشی از خشکی دهان، عادات بهداشتی ضعیف و فشار دندان‌ها. ریزش شدید مو و جوش‌های پوستی؛ به‌ویژه در صورت و بازوها. آسیب به قلب و کلیه؛ افزایش خطر سکته قلبی و نارسایی ارگان‌ها. مشکلات تنفسی و عفونت‌های خطرناک؛ به‌ویژه در مصرف تزریقی یا استنشاقی.

عوارض روانی:
افسردگی شدید؛ پس از پایان اثر ماده، احساس بی‌ارزشی و ناامیدی بروز می‌کند. توهم و هذیان؛ شنیدن صداها یا دیدن تصاویری که وجود ندارند. پارانویا (سوءظن شدید)؛ شک داشتن به اطرافیان، احساس تعقیب یا تهدید. پرخاشگری و خشونت؛ رفتارهای تهاجمی و غیرقابل‌کنترل. خودکشی؛ خطر تمایل زیاد به خودکشی در مصرف‌کنندگان مزمن.

از عوارض اجتماعی مصرف این ماده هم نباید چشم‌پوشی کرد:
فروپاشی روابط خانوادگی و دوستان، بیکاری و افت تحصیلی، افزایش رفتارهای پرخطر جنسی و جرائم خیابانی، طرد اجتماعی و انزوا، درگیری با پلیس و زندان. یکی از خطرناک‌ترین ویژگی‌های شیشه، قدرت بالای آن در ایجاد وابستگی روانی و جسمی در مدت‌زمان بسیار کوتاه است. حتی مصرف چندباره این ماده می‌تواند فرد را به‌شدت وابسته کند و خروج از چرخه مصرف را بسیار دشوار سازد.

شیشه باعث افزایش ناگهانی و شدید دوپامین در مغز می‌شود؛ ماده‌ای که مسئول احساس لذت و پاداش است. در دفعات اولیه مصرف، فرد ممکن است احساس شادی، اعتمادبه‌نفس، انرژی و تمرکز بالا داشته باشد؛ اما در ادامه با مصرف این ماده مغز توانایی تولید طبیعی دوپامین را از دست می‌دهد، فرد برای تجربه احساس خوب، دوباره نیاز به مصرف بیشتر پیدا می‌کند، تحمل نسبت به ماده افزایش‌یافته و دوز مصرفی بالا می رود و اعتیاد و وابستگی به آن آغاز می‌گردد.

باتوجه‌به خطرات ویرانگر مصرف شیشه، یکی از مهم‌ترین اقدامات در مواجهه با این ماده مخدر، تمرکز بر پیشگیری و درمان مؤثر است. جلوگیری از شروع مصرف و حمایت از افراد مصرف‌کننده برای بازگشت به زندگی سالم، دو بخش اصلی در کنترل این بحران هستند. پیشگیری، همیشه آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان است.

راهکارهای مهم در زمینه پیشگیری عبارت‌اند از:
1. آموزش و آگاهی‌رسانی: آموزش در مدارس، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها در مورد خطرات شیشه و استفاده از تجربیات مصرف‌کننده‌ها برای انتقال واقعیت‌های مصرف.

2. تقویت بنیان خانواده: ارتباط مؤثر والدین با فرزندان، نظارت بر رفتارها، دوستان و تغییرات روحی - روانی نوجوانان.

3.  ایجاد فرصت‌های سالم تفریحی و شغلی: فراهم کردن ورزش، هنر، مهارت‌آموزی و اشتغال برای جوانان,جلوگیری از بیکاری و احساس پوچی.

4. مقابله با باندهای توزیع مواد مخدر: همکاری نیروهای امنیتی و قضایی برای کنترل ورود و توزیع مواد.

حال به قسمت مهم مطلب؛ یعنی درمان در جمعیت مردم‌نهاد کنگره۶۰ و مقایسه آن با ترک‌های غیراصولی و پر زیان خارج از کنگره می‌پردازیم. گاهی ترک‌های متداولی که برای مصرف‌کنندگان شیشه در جامعه به‌کار می‌روند؛ به علت عدم شناخت کامل از اعتیاد و جسم فرد مصرف کننده، منجر به صدمات جبران ناپذیری به آن‌ها می‌شوند.

ترک یا درمان:

ترک در مراکز تخصصی؛ بستری شدن فرد در کلینیک یا کمپ ترک اعتیاد برای دوره سم‌زدایی که علائم ترک زیر نظر پزشک و روان‌پزشک بررسی می‌شود. روان‌درمانی فردی و گروهی؛ درمان شناختی – رفتاری (CBT) برای اصلاح افکار و رفتارهای اعتیاد، گروه‌های حمایت اجتماعی مثل گروه‌های ۱۲ قدمی (NA). درمان دارویی؛ استفاده از داروها برای کاهش علائم افسردگی، اضطراب یا بی‌خوابی. هنوز داروی اختصاصی برای شیشه وجود ندارد؛ اما در برخی موارد با داروهای صنعتی دیگر این درمان صورت می پذیرد که باعث وابستگی جدیدی می‌شود.

کنگره۶۰ یکی از موفق‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نهادهای مردمی در ایران برای درمان اعتیاد به‌ویژه شیشه است. در این بخش به‌صورت ویژه به درمان اعتیاد در کنگره60 می‌پردازیم. کنگره60 یک انجمن مردمی و غیردولتی است که از سال ۱۳۷۸ با هدف درمان قطعی اعتیاد و بازسازی شخصیت افراد مصرف‌کننده مواد مخدر فعالیت خود را آغاز کرده است. این سازمان با استفاده از روش خاصی به نام (DST درمان تدریجی)، هزاران نفر را از دام اعتیاد نجات داده است.

روش DST در کنگره۶۰:

DST مخفف Dezhakam Step Time به معنای کاهش پله‌ای و زمان‌مند مصرف مواد است. در این روش، فرد مصرف‌کننده حتی برای شیشه که یک ماده «محرک صنعتی» است و داروی جایگزینی برای آن در پزشکی وجود ندارد، با استفاده از داروی اوپیوم تینکچر  :OT)شربت تریاک) که به‌صورت کنترل‌شده و هدفمند استفاده می‌شود به مدت حدود ۱۱ ماه، مصرف مواد را به‌صورت تدریجی کاهش می‌دهد. بدن و مغز فرصت بازسازی پیدا می‌کنند و شوک روانی ترک، کمتر می‌شود و به‌جای ترک ناگهانی، وابستگی روانی و جسمی به‌تدریج کاهش می‌یابد.

تجربه هزاران نفر که در کنگره۶۰ درمان شده‌اند نشان می‌دهد که این روش، برخلاف روش‌های سنتی مبتنی بر ترک اجباری و شوک، پایدار، اصولی و انسانی‌تر است. درمان اعتیاد به شیشه باتوجه‌به پیچیدگی‌های روانی و فیزیکی‌اش، یکی از دشوارترین انواع درمان اعتیاد محسوب می‌شود؛ اما کنگره۶۰ با روش خاص خودش، در این زمینه موفقیت‌های چشمگیری داشته است. این کار بر اساس این باور انجام می‌شود که شیشه هم مانند سایر مواد مخدر، باعث اختلال در نظام شبه افیونی بدن (سیستم تولید اندورفین‌ها، دوپامین، سروتونین و …) می‌شود و درمان آن مستلزم بازسازی تدریجی این سیستم است.

مراحل درمان شیشه در کنگره60:

شروع درمان با شربت OT تحت‌نظر راهنما و با دوز مشخص؛ فرد به‌صورت منظم از OT استفاده می‌کند. این ماده به بدن کمک می‌کند بدون شوک ناگهانی، وابستگی به شیشه را کاهش دهد. با کاهش پله‌ای و اصولی دوز OT، طی حدود ۱۰ تا ۱۱ ماه، هم از نظر جسمی و هم روانی بدون درد و عارضه‌های شدید، درمان انجام می‌شود.

آموزش روانی و بازسازی شخصیت؛ جلسات منظم در لژیون‌ها با حضور راهنما، شرکت در کارگاه‌های آموزشی برای اصلاح نگرش‌ها، افکار منفی و باورهای اشتباه درباره اعتیاد بسیار کمک می‌کند.

ورزش و فعالیت اجتماعی؛ ورزش منظم (مثل والیبال، تیراندازی و پیاده‌روی) برای کمک به بازسازی جسم، حضور در جمع و تقویت حس مسئولیت‌پذیری و ارتباط‌پذیری باعث تقویت اعتمادبه‌نفس و روند درمان می‌گردد.

پس از پایان دوره، فرد با هماهنگی راهنما و دستور بنیان محترم کنگره۶۰، مصرف OT را کاملاً قطع می‌کند و اصطلاحاً «رهایی» می‌یابد. بسیاری از افرادی که حتی سال‌ها شیشه مصرف کرده‌اند، با این روش توانسته‌اند بدون بازگشت (ریلاپس)، به زندگی سالم برگردند. درمان تدریجی باعث می‌شود فرد کمتر دچار افسردگی، پرخاشگری یا توهم شود که در ترک ناگهانی شیشه شایع است. درمان در کنگره۶۰ تنها قطع مصرف نیست؛ بلکه بازسازی فرد از نظر فکری، اخلاقی و اجتماعی است که در کنگره به‌خوبی انجام می‌شود.

حال می‌پردازیم به تجربه افرادی که در کنگره۶۰ توانسته‌اند از این مواد پرخطر و خانمان‌برانداز نجات پیدا کنند:

مسافر سینا که ۱۶ سال مصرف مواد و شیشه داشت، درباره درمانش می‌گوید: «با متد DST و داروی OT، در مدت ۱۰ ماه و ۱۹ روز توانستم از دام شیشه بیرون بیایم. درمان شیشه شاید اول سخت به نظر برسد؛ اما وقتی به روش کنگره پیش می‌روی، تبدیل به مسیر روشنی برای بازسازی و زندگی دوباره می‌شود.» این تجربه نشان می‌دهد که حتی مصرف طولانی‌مدت هم قابل‌درمان است، به شرطی که فرد با تعهد کامل و حمایت کنگره همراه باشد.

مسافر کریم با ۴ سال مصرف شیشه که آسیب‌های جدی جسمی و روحی داشت، می‌گوید: «شیشه زندگی‌ام را نابود کرده بود؛ اما کنگره به من کمک کرد که نه‌تنها ترک کنم؛ بلکه دوباره زندگی را در آغوش بگیرم. درمان در کنگره یعنی بازسازی کامل، نه فقط کنارگذاشتن مواد.» این دیدگاه تأکید می‌کند که درمان مؤثر در کنگره، توجه ویژه‌ای به بازسازی روان و جسم فرد دارد.

همسفر مریم درباره تجربه حمایت از مسافرش در درمان شیشه چنین می‌گوید: «دیدن تغییر و رهایی مسافرم پس از ۱۱ ماه و ۸ روز درمان، نشان داد که عشق و صبر خانواده چقدر در موفقیت درمان تأثیرگذار است. کنگره به ما کمک کرد که با امید و آگاهی در کنار هم باشیم.» نقش خانواده و حمایت آن‌ها در فرایند درمان، نقطه قوتی است که کنگره۶۰ بر آن تأکید دارد.

نتیجه‌گیری:

شیشه با تمام ویژگی‌های مخرب و وابستگی که دارد، یکی از خطرناک‌ترین مواد مخدر در جهان و ایران است. تأثیرات جسمی، روانی و اجتماعی آن می‌تواند زندگی فرد مصرف‌کننده و اطرافیانش را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار دهد و در بسیاری از موارد به فروپاشی کامل منجر شود؛ اما باوجود این‌همه مشکلات، امید به درمان و رهایی وجود دارد. روش‌هایی مانند درمان تدریجی و منظم در کنگره60 که مبتنی بر حمایت گروهی، آموزش مستمر، درمان تدریجی وابستگی و بازسازی شخصیت است، موفقیت‌های قابل‌توجهی در درمان اعتیاد به شیشه داشته‌اند.

کلید موفقیت در ترک شیشه، صبر، پشتیبانی قوی، و ادامه درمان است. افراد و خانواده‌ها باید بدانند که اعتیاد بیماری است و نیاز به درمان تخصصی و مستمر دارد. تلاش برای ترک به‌تنهایی، بدون حمایت و آگاهی، اغلب به شکست می‌انجامد. در نهایت، پیشگیری از مصرف شیشه و آموزش همگانی درباره خطرات آن، بهترین راهکار برای کاهش آسیب‌های اجتماعی و فردی است.

منابع:
1.کنگره ۶۰ – درمان اعتیاد به روش DST
وب‌سایت رسمی کنگره ۶۰
https://www.congress60.org
(اطلاعات مربوط به روش DST، درمان با OT، تجربیات افراد رهاشده، جلسات آموزشی)
2.مقاله‌های تخصصی درباره مت‌آمفتامین (NIDA) (Methamphetamine)
https://www.drugabuse.gov
(اطلاعات علمی درباره اثرات جسمی و روانی شیشه)
3.گزارش‌ها و مستندات درباره مواد محرک و داروهای روان‌گردان
https://www.who.int
4.راهنمای تشخیص اختلالات روانی – انجمن روانپزشکی آمریکا
(برای تشریح وابستگی روانی و علائم ترک شیشه)
5.مقالات تخصصی منتشرشده در پایگاه SID و Magiran
https://www.sid.ir
https://www.magiran.com
مصاحبه‌ها و مستندات تجربی از افراد رهاشده از شیشه برگرفته از سخنان اعضای کنگره ۶۰ و تجربیات منتشرشده در وب‌سایت.

نویسنده: همسفر سوسن رهجوی راهنما همسفر خندان (لژیون هفتم)
رابط خبری: همسفر سمیه رهجوی راهنما همسفر خندان (لژیون هفتم)
ارسال: همسفر سعیده رهجوی راهنما همسفر خندان (لژیون هفتم) نگهبان سایت
همسفران نمایندگی لویی پاستور