فرمانده‌ای مقتدر در وجود انسان

یکی از بزرگ‌ترین نعمات الهی که انسان را از سایر موجودات متمایز می‌کند، نعمت عقل است. عقل به معنای توانایی تفکر منطقی، تشخیص حقیقت از باطل، انتخاب راه درست و هدایت‌ زندگی بر اساس دانش و بینش است. در واقع عقل، فرماندهی است که در وجود انسان نصب شده تا به جای هوای نفس و احساسات ناپایدار، مسیر صحیح را انتخاب کند؛ اما باید دانست که در وجود انسان چندین نیرو و دستگاه فعال است که هرکدام نقش خاصی دارند.

از جمله مهم‌ترین این نیروها، نفس‌های سه‌گانه‌اند: نفس اماره، نفس لوامه و نفس مطمئنه.
۱- نفس اماره، همان نفس سرکش و فرمان‌بردار از شهوات و امیال نفسانی است که انسان را به سمت کارهای ناپسند و ضد ارزش می‌کشاند. این نفس مدام امر می‌کند به گناه و رفتارهای نادرست، اگر عقل فرمانده نباشد، انسان اسیر نفس اماره می‌شود.
۲- نفس لوامه، همان نفس سرزنش‌گر است که پس از انجام کارهای ناپسند، وجدان انسان را بیدار می‌کند و به او هشدار می‌دهد. این نفس مانند صدای درونی است که خطاها را به فرد گوشزد می‌کند و زمینه بازگشت به مسیر درست را فراهم می‌سازد.
۳- نفس مطمئنه، همان نفس آرام و مطمئن است که انسان را به سوی کمال، آرامش و رضایت الهی هدایت می‌کند. این نفس وقتی در فرد رشد می‌کند که عقل فرماندهی کند و نفس اماره تحت کنترل باشد.
در این ساختار، عقل نقش فرمانده کل نیروها را دارد. اگر حکم عقل به صورت کامل اجرا شود، انسان می‌تواند نفس اماره را مهار کند، به ندای نفس لوامه گوش دهد و به نفس مطمئنه برسد.

برای رسیدن به این مرحله نیازمند تزکیه نفس هستیم؛ یعنی پاکسازی و پالایش درونی از صفات زشت و عادات ناپسند. تزکیه نفس فرآیندی است که به وسیله آن فرد می‌آموزد چگونه بر هوای نفس غلبه کند، افکار منفی را کنار بگذارد و صفات پسندیده را در خود تقویت نماید. این فرآیند مستلزم خودآگاهی، تمرین و تکرار است و نتیجه‌اش عقل سالم و فرمانده‌ای مقتدر در وجود انسان است. زمانی که عقل فرمانده باشد و نفس اماره تحت کنترل، فرد قادر است کارهای ارزشی را انجام دهد که به رشد معنوی، اجتماعی و فردی می‌انجامد؛ مانند صداقت، عدالت، همدلی و تلاش برای بهبود خود و جامعه. برعکس، اگر عقل فرمانده نباشد و نفس اماره فرماندهی کند، فرد به سوی ضد ارزش‌ها می‌رود.

رفتارهایی چون دروغ، بی‌انصافی، پرخاشگری و حتی اعتیاد که آسیب‌های جدی به زندگی خود و اطرافیان وارد می‌کند. یکی از بزرگ‌ترین مصادیق تسلیم نشدن در برابر عقل و فرمانبرداری از نفس اماره، اعتیاد است. اعتیاد نه تنها جسم انسان را تخریب می‌کند؛ بلکه روح و روان او را نیز می‌بلعد. کسانی که اجازه می‌دهند شهوات و تمایلات زودگذر، فرمانده زندگی‌شان شوند، در نهایت گرفتار رنج و مشکلات فراوان می‌شوند؛ اما عقل سالم مسیر درست را نشان می‌دهد و انسان را به ترک اعتیاد، اصلاح رفتار و بازگشت به زندگی سالم دعوت می‌کند؛ بنابراین حکم عقل را باید هم چون یک فرمانده عاقل و مقتدر به طور کامل اجرا کنیم.

تنها در این صورت است که می‌توانیم بر نفس اماره پیروز شویم که با نفس لوامه همدل باشیم و به نفس مطمئنه دست یابیم. این مسیر تزکیه نفس و پالایش درونی، ما را به سمت زندگی پرمعنا، موفق و با ارزش سوق می‌دهد و از دام‌های ضد ارزش و اعتیاد نجات می‌بخشد. در نهایت اجرای حکم عقل؛ یعنی انتخابی آگاهانه برای زندگی بهتر، انسانی‌تر و پرمعناتر است که همه ما باید آن را سرلوحه رفتار و تصمیمات خود قرار دهیم.

نویسنده و رابط خبری: همسفر زینت رهجوی راهنما همسفر نفیسه (لژیون هفدهم)
ویرایش و ارسال: همسفر معصومه رهجوی راهنما همسفر فهیمه (لژیون یازدهم)
همسفران شعبه شمس