هوش مصنوعی به زبان ساده

سلام دوستان عطا هستم مسافر
از زمانی که آقای مهندس تأکید بر یادگرفتن هوش مصنوعی داشتند خیلی دوست داشتم که بفهمم هوش مصنوعی واقعاً چیست و چطور کار می‌کند تا واقعاً بتوانم در کارهام وزندگی روزمره به کارش بگیرم، چون می‌دانستم اگر  به‌طورکلی بفهمم و درک کنم که یک‌چیز چطور کار می‌کند حتماً خیلی بهتر هم می‌شود از آن  استفاده کرد.
چندین پادکست و ویدیو در یوتیوب به زبان فارسی و انگلیسی تماشا کردم البته از خود هوش مصنوعی هم کمک گرفتم تا بتوانم موضوع رو به ساده‌ترین شکل درک کنم تا اینکه در یکی از سی‌دی‌های تعطیلات تابستان(غذا) مجدداً آقای مهندس اشاره کردند؛ که امیدوارم هوش مصنوعی وارد دستور جلسات کنگره ۶٠ بشود.

من هم دوست داشتم چیزهایی رو که متوجه شدم و یادگرفتم را به‌صورت مقاله بنویسم  امیدوارم این مقاله برای شما هم مفید باشد..

برای پیچیده نشدن موضوع می‌خواهم اول اصل موضوع را بیان کنم:
مفهوم و عملکرد هوش مصنوعی به‌طورکلی این هست که درواقع می‌تواند شبیه به انسان فکر و عمل کند که از دو مثلث به‌طورکلی تشکیل‌شده است.
مثلث اول
هوش مصنوعی چیزی هست که می‌تواند ظاهراً:
1.مثل انسان  یاد بگیرد،
2. مثل انسان تصمیم بگیرد، و
3. مانند انسان عمل کند.

که برای انجام این کارها از مثلث دیگری استفاده می‌کند:
1.برنامه‌هایی که روش نوشته‌شده.
2. انبار و بانک عظیم اطلاعات که باید در دسترسش باشد.
3. درخواست‌هایی که از هوش مصنوعی می‌شود.

کلیت و واقعیت هوش مصنوعی شاید بیش از این دو مثلث نباشد.

قبل از هر چیز باید بگویم که هوش مصنوعی واقعاً چیز خیلی جدیدی نیست یعنی درواقع وجود داشته و مورداستفاده هم قرار می‌گرفته. اگر بخواهم یک مثال بزنم  یک درخت گردو را در یک باغ در نظر بگیرید که هم کوچک و هم گردوهای زیادی ندارد مثلاً نهایتأ 1000 گردو در سال، حال ناگهان این درخت به خاطر تکاملی که طی سالها طی کرده و بخاطر عمیق شدن ریشه‌هایش در زمین ناگهان به‌اندازه قابل‌توجهی به‌صورت تصاعدی رشد کرده و تعداد گردوهایش از هزارتا در سال به هزارتا در ماه رسیده و همین‌طور با سرعت بالا در حال بیشتر و بزرگ‌تر شدن است. هوش مصنوعی هم به همین شکل هست.
درواقع این موضوع مهم هست که بدانیم هوش مصنوعی ناگهان بوجود نیامده درواقع وجود داشته والان وارد فاز دیگری شده همه ما شکل‌های ساده اون رو بارها در زندگی استفاده کردیم و می‌کنیم مثلاً چراغ‌های هوشمند راهنمایی که شکل‌های ساده‌تری از هوش مصنوعی هستند و یا احتمالاً با این موضوع برخورد کردید که هنگام تایپ روی گوشی موبایل خود گوشی اگر کلمه‌ای غلط تایپ شود شکل صحیح آن کلمه را پيشنهاد می‌کند یا حتی وقتی دو حرف اول رو تایپ می‌کنید کل کلمه را پیش‌بینی می‌کند و به شما پیشنهاد می‌دهد ، این‌ها دقیقا به شکلی دارند از مکانیزم هوش مصنوعی استفاده می‌کنند و مثال‌های فراوان دیگر..

شاید جالب باشه بدانید وقتی از هوش مصنوعی(Deep seek) سؤال کردم،: افلاطون، لئوناردو داوینچی و جابر بن حیان رو جز اولین ایده پردازان این موضوع معرفی کرد که این‌ها بودند که برای اولین بار به شکلی تئوری رفتارهای قابل‌کنترل توسط اشیا و مواد رو ارائه دادند. ولی تولد رسمی هوش مصنوعی توسط آلن تورینگ در سال 1950 با خلق ماشین محاسباتی تورینگ بوده، که البته همونطور که پیش‌تر گفتم از اونجایی که هنوز زیرساخت هاش به تکامل نرسیده بودن  از سال 1950 تا 2000 پیشرفت چندانی نداشت ولی در سال 2000 بود که توانست وارد یک مسیر مدرن  شده و درنهایت در سال2020  یک جهش انقلابی داشته که تا امروز هم که با سرعت بالایی همچنان ادامه دارد.
حالا هوش مصنوعی چیست؟ چکارهایی می‌کند؟ و چگونه کار می‌کند؟ در واقعیت شاید موضوع آن‌قدری که پیچیده به نظر میرسد نیست و دقیقا مثل همه الگوها یک تکامل رخ‌داده مثل اختراع گاری تا اتومبیل.

برای تعریف هوش مصنوعی باید بگویم :
هوش مصنوعی در واقعیت اون چیزی هست که ظاهراً می‌تواند مثل انسان فکر کند ظاهراً مثل انسان یاد بگیرد و ظاهراً مثل انسان تصمیم بگیرد و حتی پیش‌بینی کند و درنهایت مثل انسان رفتار کند و همه این کارها رو می‌تواند با سرعت و دقت  بسیار تا بسیار بالاتری از انسان انجام دهد.
در تعریف هوش مصنوعی تأکید روی کلمه ((ظاهراً)) خیلی مهم هست  چون واقعاً فقط شبیه به انسان این کارها را انجام می‌دهد نه مانند انسان و سرعت و دقت بالاش در انجام این کارها را فقط به دلیل قوانین حاکم بر فیزیک و دیجیتال هست که می‌تواند انجام دهد قوانینی که توسط خالق یا طبیعت، خلق‌شده و توسط انسان کشف‌شده و از اونجایی که سن بچه به باباش نمیرسه!!   پس دلیلی برای برتری آن نسبت به انسان نیست، توسط انسان کشف‌شده و توسط انسان هم کاملاً قابل‌کنترل هست البته به قول آقای مهندس برق هم وقتی کشف شد عده‌ای رو نابود کرد و هنوز هم برق میتونه خطرناک باشه ولی کاملاً قابل‌کنترل هست.
هوش مصنوعی  هم طبیعتاً قربانیانی خواهد داشت ولی بسیار برای انسان مفید و لازم خواهد بود و به نظر من به‌طورکلی هیچ خطری در بر نخواهد داشت.

بعدازاین تعریف برای جواب به اینکه هوش مصنوعی چکارهایی می‌تواند بکند چیزی هست که دقیقا درون خود تعریف هوش مصنوعی  هست، یعنی می‌تواند ظاهراً شبیه به انسان فکر کند، یاد بگیرد، تصمیم بگیرد، پیش‌بینی کند و رفتار کند اگر بخواهم خلاصه و کلی بیان کنم یک مثلث تشکیل می‌دهد..
هوش مصنوعی می‌تواند در ظاهر مثل انسان
1.یادبگیره
2.تصمیم بگیره
3.عمل کنه
یک مثال برای درک بهتر:
یک مترجم هوش مصنوعی رو در نظر بگیرید که قرار هست زبان فارسی رو به زبان آمریکای لاتین بین دو محقق و پزشک با صدای خود گوینده به‌صورت صوتی ترجمه کند اینجا هوش مصنوعی توانسته هر دو زبان را یاد بگیرد و البته خیلی مسلط و در سطح حرفه‌ای حتی توانسته تقلید صدا رو هم یاد بگیرد البته این کار را با قرار دادن آواهای صوتی گوینده روی الگوهای زبان جدید انجام می‌دهد ولی درهرصورت او تقلید صدا رو هم ظاهراً یاد گرفته در وهله دوم می‌تواند تصمیم هم بگیرد چون فکر می‌کند و می‌تواند متوجه شود که این گفتگو یک گفتگوی تخصصی پزشکی هست پس تصمیم می‌گیرد که روند مکالمه رو به این سمت سو پیش ببرد مثلاً بجای کلمه خوب شدن از بهبود یافتن استفاده کند چون می‌تواند مثل انسان فکر کند و تصمیم نیز بگیرد و درنهایت برآیند کلی و نتیجه و خروجی کار یک رفتار بسیار شبیه به انسان هست که می‌تواند به کمک یک ربات انسان‌نما با اتصال هوش مصنوعی به علم مکانیک و الکترونیک انجام بگیرد. در تمام مثال‌های هوش مصنوعی این سه موضوع وجود دارد. پس هرکاری که‌ فکرش را بکنید هوش مصنوعی خواهد توانست که انجام دهد می‌تواند فوتبال بازی کند رانندگی کند فیلم بسازد شعر بنویسد نقاشی کند و..

حال از همه مهم‌تر این موضوع هست که چگونه این کارها را انجام می‌دهد یعنی پشت پرده این شعبده چه خبره؟؟ یا بهتر بگویم هوش مصنوعی واقعاً چگونه می‌تواند انقدر دقیق یاد بگیرد، فکر کند، تصمیم بگیرد و درنهایت عمل کند ؟؟؟

هوش مصنوعی از یک مثلث دیگر هم تشکیل‌شده که سه ورودی اصلی هوش مصنوعی هستند و بعلاوه یک خروجی که همان نتیجه و رفتار اوست.

ورودی اول خواسته و نیازی هست که به هوش مصنوعی داده می‌شود درواقع از هوش مصنوعی خواسته می‌شود،که هم می‌تواند توسط کاربر خواسته شود و یا توسط برنامه‌نویس‌های هوش مصنوعی تنظیم شود.
(که لازم میدونم بگم که یکی از شغل‌های بسیار پردرآمد آینده هست یعنی کسانی که بهتر می‌توانند از هوش مصنوعی سؤال بپرسند که جواب بهتری بدهد اصطلاحاً مهندسين پرامت نویسی و یا برنامه‌نویسانی که درخواست‌های تخصصی می‌نویسند)

ورودی دوم برنامه‌هایی هست که برای اون نوشته می‌شود یعنی همان مغز هوش مصنوعی، بخشی که می‌تواند فکر کند و فرمان بدهد که توسط برنامه نویسان هوش مصنوعی نوشته و وارد سیستم می‌شود این قسمت هم یکی از نیازهای شغلی فراوان خواهد بود کسانی که برای قسمت فرماندهی برنامه‌نویسی می‌کنند. (شاید با خودتون فکر کنید این قسمت خیلی پیچیده و سخته درحالی‌که خیلی هم این‌طور نیست چون یک موضوع تکاملی هست درواقع همه‌چیزش دم دست و موجوده فقط کنار هم قرار داده میشه و در اکثر موارد فقط چیزهای جزیی و خلاقیت‌هایی بهش اضافه میشه!)

و ورودی سوم یک انبار عظیم از داده‌ها و اطلاعات بی‌پایان و بی‌نهایت هست که هرلحظه در حال بیشتر شدن است که این اطلاعات یا توسط خزنده‌های دیجیتال از فضای بی‌نهایت اینترنت جمع‌آوری‌شده یا توسط حسگرها یا سنسورها از محیط جمع‌آوری می‌شود و یا توسط خود سازندگان آن هوش مصنوعی داخل برنامه قرار می‌گیرد (در ادامه مثالی خواهم زد!)

یک‌بار دیگر می‌شود این سه مرحله را مرور کرد یعنی خواسته وارد می‌شود مغز آن خواسته را دریافت و تحلیلش می‌کند، وارد انبار اطلاعات شده و با توجه و متناسب با خواسته اطلاعات را جمع‌آوری می‌کند و مجدد توسط مغز سیستم و برنامه نوشته‌شده، اونها رو ترتیب و نظم داده و درنهایت نتیجه را بیرون می‌دهد، درنهایت این نتیجه که بیرون داده‌شده با تلفیق شدنش یا اتصالش به علم فیزیک و مکانیک می‌تواند نتیجه و خروجی هوش مصنوعی را به اعمال فیزیکی تبدیل کند مثل اصلاح موی سر یا حتی جراحی کردن تمام ابزارهای هوش مصنوعی از این روند سه مرحله‌ای تبعیت می‌کنند. و تنها تفاوت هوش مصنوعی‌ها در قسمت مغز یا برنامه اونهاست که می‌تواند یک گجت عمومی و یا اختصاصی باشد، مثلاً یک هوش مصنوعی اختصاصاً برای  ترجمه یا آموزش زبان نوشته‌شده مثل برنامه DeepL  یا یک هوش مصنوعی برای کارهای گرافیکی یا تولید محتوا مثلMidjourney یا هوش مصنوعی که برای ردیابی نوشته و برنامه‌ریزی‌شده مثلIBM watson یا برخی به‌عنوان گجت عمومی نوشته‌شده‌اند که تقریباً مثل گوگل به هر سؤال پاسخ می‌دهند و مثل یک دستیار عمل می‌کنند  عکس و فیلم هم تولید می‌کنند مثل برنامه‌های هوش مصنوعی چندکاره.
حال یک مثال خیلی ساده و یک مثال نسبتاً پیچیده:
ساده‌ترین شکل هوش مصنوعی همین ماشین‌حساب هست که احتمالاً هرروز مورداستفاده ما قرار می‌گیرد مرحله خواسته یا نیاز توسط کاربر وارد می‌شود مثلاً2+3 این قسمت می‌رود روی مغز دستگاه که توسط برنامه‌نویس‌ها نوشته‌شده که اونها هم از الفبای دیجیتال(باینری) یعنی صفر و یک برای نوشتن برنامه استفاده کرده‌اند مثلاً برای عدد ٢ تعریف کردن (٠010) برای علامت بعلاوه + تعریف کردن( 0010101) و برای 3 تعریف کردن (0011) و درنهایت تعریف کردن اگر این سه تا را در کنار هم دید، بشود( 0101) که این را نیز به‌صورت علامت5 روی نمایشگر  نشان بدهد دستگاه وقتی ورودی را گرفت متناسب با برنامه‌ای که روش نوشته‌شده وارد قسمت ذخیره اطلاعات شده و از اطلاعات موجود جواب را پیدا می‌کند یعنی پس از عبور از این سه مرحله جواب را نمایش می‌دهد.

حال یک دستبند سلامت هوش مصنوعی رو در نظر بگیرید که ساعات خواب فرد و ضربان قلب را اندازه‌گیری می‌کند و می‌تواند به کاربر هشدار یا روتین روزمره دهد؛
اول از هر چیز خواسته و نیازی که ازین گجت وجود دارد رصد کردن ضربان قلب و ساعات خواب و دادن یک روتین سلامت به کاربر هست که توسط تولیدکنندگان و برنامه نویسان واردشده که البته خواسته و نیاز کاربر هم هست.
مرحله دوم برنامه‌ای هست که برای تحلیل این خواسته‌ها و ورودی اطلاعات نوشته‌شده
و مرحله سوم جمع‌کردن اطلاعات هست که گجت با حسگرهایی که روش تعبیه‌شده مثل دماسنج و... از بدن فرد جمع‌آوری می‌کند و به قسمت مغز دستگاه می‌فرستد مغز هم با برنامه‌هایی که روی آن نوشته‌شده مثلاً از روی ضربان قلب و دمای بدن می‌تواند سرعت گردش خون را تخمین بزند و متوجه می‌شود که مثلاً فرد الآن خواب هست یا الآن در حال دویدن هست یا در حال غذا خوردن، این داده‌ها را با برنامه‌های نوشته‌شده تطبیق داده و در خروجی به کاربر یک روتین سلامت می‌دهد، مثلاً چون ساعات خواب رو ثبت کرده به کاربر خواهد گفت که 2 ساعت کم خوابیده و در اولین فرصت باید استراحت کند یا هنگام رانندگی به او هشدار بیدار بودن خواهد داد یا مثلاً با متوجه شدن سرعت غذا خوردن فرد با استفاده از سنسورها و گردش خون پیشنهاد می‌کند آهسته‌تر باید غذا بخورد و موارد دیگر. اصولاً هرچقدر برنامه‌هایی که نوشته‌شده دقیق و عمیق‌تر باشد و اطلاعات ورودی که توسط سنسورها یا گیرندهای اطلاعات وارد میشه دقیق‌تر باشد جواب خروجی هم که موارد خواسته‌شده از گجت هست دقیق‌تر خواهد بود و البته قیمتش هم گران‌تر، به همین خاطر نسخه‌های پولی و رایگان وجود دارند.
آخرین موضوعی که می‌شود برداشت کرد این هست که پیشرفت هوش مصنوعی بسیار سریع هست چون اولا برنامه‌هایی که نوشته می‌شود هرلحظه رفع ایراد می‌شود و دقیق و کامل‌تر. از طرفی دیگر بانک اطلاعات هم که از قبل بی‌نهایت بوده و هرلحظه هم در حال بیشتر و بیشتر شدن است..
و درنهایت خواسته‌ها نیز با توجه به استفاده روزافزون کاربرها بیشتر کامل‌تر و دقیق‌تر می‌شود خروجی و نتیجه هم که توسط علوم مکاترونیک به اعمال فیزیکی تبدیل می‌شود با سرعت بالایی در حال پیشرفت است. به همین دلایل سرعت رشد هوش مصنوعی  خیلی خیلی زیاد هست.. اصولاً ترس و مخالفت عده‌ای که با هوش مصنوعی مخالف هستند همین موضوع هست یعنی میگویند که این مثلث می‌تواند به‌قدری رشد کند که از کنترل انسان به‌طور کامل خارج شود  و خیلی خطرناک شود و باید قوانین و محدودیت‌هایی بخصوص برای قسمت برنامه‌نویسی آن تعیین شود به‌هرحال این یک موضوع اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.

با توجه به تأکید آقای مهندس  به یادگرفتن و استفاده از هوش مصنوعی این موضوع برای ما خیلی حائز اهمیت است البته استفاده از هوش مصنوعی واقعاً کار سختی نیست گاها از یادگرفتن بازی منچ هم راحت‌تر هست! فقط نیاز به پیگیر بودن، بروز بودن و کمی حوصله دارد.

امیدوارم این مقاله برای شما مفید بوده باشه
ممنونم که مقاله رو مطالعه کردید.
با آرزوی موفقیت.
نگارنده: راهنما مسافر عطا حدادی
ارسال: راهنما مسافر حسن لژیون پنجم
نمایندگی ایران