بازتوانی مغز بعد از ترک شیشه

چگونه معتادان به شیشه می توانند به زندگی برگردند؟

در اثر مصرف ماده مخدر شیشه تغییرات و آسیب هایی در مغز انسان ایجاد می شود که این تغییرات مغزی به ۴ گروه اصلی قابل تقسیم هستند: تخریب مدارهای مغزی و ایجاد وابستگی و اجبار به مصرف مواد؛ تخریب سیستم های تولید انرژی و انگیزه در مغز؛ اختلال در سیستم های مغزی درک واقعیت و آسیب به توانمندی ها و پردازش های مغزی. این مطلب نگاهی می اندازد به این عوارض چهارگانه و چگونگی مقابله با آنها.

● تخریب مدارهای مغزی و ایجاد وابستگی و اجبار به مصرف مواد
مدارهایی در مغز انسان وجود دارند که به طور طبیعی او را وادار به خوردن، آشامیدن و رفتارهای جنسی می کنند. شیشه، این مدارها را در کنترل خود می گیرد و باعث می شود فرد مصرف کننده «ولعی غیرقابل کنترل» و «اجباری شدید برای مصرف» پیدا کند.

● تخریب سیستم های تولید انرژی و انگیزه در مغز
اگرچه مصرف کنندگان شیشه در ابتدای مصرف، احساس انرژی، توان روحی و انگیزه بالایی می کنند اما مدتی پس از فعالیت بیش از اندازه سیستم های تولید انرژی و انگیزه در مغز، آنها را تخریب می کند. در این شرایط فرد مصرف کننده احساس می کند بدون مصرف شیشه، توان و انگیزه انجام هیچ کاری را ندارد.

● اختلال در سیستم های مغزی درک واقعیت
فرد مصرف کننده شیشه ممکن است چیزهایی ببیند (برای مثال حس کند فردی او را تعقیب می کند) یا بشنود (برای مثال صدای همسایه ها که بر ضد او توطئه می کنند) که در واقع وجود خارجی یا حقیقت ندارند. علت این اختلال در ادراک (توهم) یا وجود باورهای غیرواقعی (هذیان)، آسیب به نواحی مغزی تشخیص دهنده واقعیت در فرد مصرف کننده است.

● آسیب به توانمندی ها و پردازش های مغزی
مصرف شیشه می تواند با ایجاد آسیب در سلول های مغزی باعث تخریب توانمندی های مغزی شود. این آسیب می تواند با علایم زیر بروز پیدا کند:

▪ اختلال در حافظه: آسیب های مغزی ناشی از مصرف شیشه می تواند باعث اختلال در حافظه به خصوص در مورد وقایع نزدیک شود؛ مثلا ممکن است به یاد نیاورد دیروز به چه کسی چک داده یا مقدار این چک چقدر بوده، یا حتی دیروز ناهار چه خورده است. گاهی فرد فراموش می کند که وسایل خود را کجا گذاشته است و بعضی از صبح ها مدتی را صرف پیدا کردن سوییچ ماشین خود می کند.

▪ اختلال در توجه: انسان به طور طبیعی می تواند توجه خود را روی وقایع مختلف اطراف خود متمرکز یا آنکه در آنِ واحد به چند موضوع مختلف توجه کند. برای مثال هنگام رانندگی علاوه بر توجه به جاده با تلفن همراه صحبت کند و چیزی هم بخورد! مصرف شیشه باعث می شود علاوه بر کاهش قدرت توجه، جابجایی این توجه به وقایع مختلف پیرامون نیز سخت شود. به همین دلیل ممکن است توجه فرد مصرف کننده مدتی طولانی درگیر گوشی تلفن همراه یا اجزای یک وسیله الکترونیک مانند دستگاه ضبط صوت شود. در این شرایط اصطلاحا روی موضوع خاصی «کلید» کرده است.

▪ اختلال در برنامه ریزی: لازمه انجام بسیاری از کارهای اقتصادی، برنامه ریزی برای روزها و هفته های بعد و اجرای این برنامه هاست. مثلا فرد برنامه ریزی می کند که فردا ۱۰۰ عدد از فلان مدل تلفن همراه را بخرد و روز بعد آنها را به آقای فلانی بفروشد. مصرف شیشه با تخریب نواحی جلویی مغز، امکان برنامه ریزی و اجرای مرحله به مرحله برنامه ها را از مصرف کنندگان می گیرد.

مجموعه این اختلالات مغزی باعث می شود مصرف کننده شیشه بعد از چند سال دیگر نتواند فعالیت اقتصادی و شغلی خود را ادامه دهد و دچار ورشکستگی شود.

در یک جمع بندی می توان گفت اجبار به ادامه مصرف، حالت های هذیان و توهم و ضعف و کمبود انرژی همراه با بیماری اعتیاد به شیشه، همگی از تخریب های مغزی ناشی می شوند.

با وجود همه این عوارض در صورت حذف شیشه از بدن، اجرای برنامه های درمانی اختصاصی تغذیه صحیح و تمرین های مغزی مناسب، این آسیب ها می توانند ترمیم شوند و امکان ادامه زندگی فعال و مفید را به وجود آورد اما اصلاح هر یک از این ۴ نوع اختلال مغزی عمده، به نوع خاصی از مداخلات درمانی نیاز دارد.

● دلیل شکست درمان اعتیاد به شیشه در بسیاری از روش ها
یکی از علل اصلی موفقیت آمیز نبودن درمان اعتیاد به شیشه در بسیاری از مراکز درمانی، توجه نکردن به ابعاد مختلف این بیماری و برنامه ریزی های درمانی اختصاصی برای هر کدام از این مشکلات است.

توانمندی های مغزی بیماران مصرف کننده شیشه با انجام تمرین های مناسب، قابل بازگشت هستند اما این تمرین های مناسب که اصطلاحا «بازتوانی مغزی» نامیده می شوند، چگونه اجرا می شوند؟

اصولا استفاده مجدد از توانایی و عملکرد مغزی آسیب دیده بانظم و برنامه زمانی می تواند آنها را ترمیم و تقویت کند. حتما دیده اید که عضلات دست یا پایی که دچار شکستگی شده است، پس از باز کردن گچ، ضعیف و ناتوان هستند و تمرین های ورزشی مناسب می تواند این ضعف و ناتوانی را اصلاح کنند. دقیقا همین اتفاق می تواند در مغز شما نیز بیفتد.

● پیشنهادهایی برای ترمیم توانمندی های مغز
برخی از عمل گرایانه ترین و مؤثرترین توصیه ها برای ترمیم توانمندی مغز را می توان به شکل زیر فهرست کرد:

حل جدول کلمات
مطالعه کتاب های آموزشی و مجله ها
انجام بازی های فکری رایانه ای
گفت وگو در جمع دوستان و خانواده
پیاده روی با برنامه ثابت هفتگی با افزایش شدت تدریجی
نوشتن نامه یا خاطرات روزانه
انجام بازی های فکری نظیر شطرنج و حتی منچ
انجام بازی های ورزشی غیربرخوردی و نیمه شدید مانند پرتاب دارت
کمک در کارهای روزمره خانه مانند خرید
برنامه ریزی روزانه و ثبت کارهای انجام شده

تذکر مهم:
باید توجه داشت که بهتر است این تمرین ها پس از طی مراحل اولیه بهبود و با راهنمایی درمانگر در حد توان فرد بیمار (برای مثال از ماه سوم درمان) آغاز شوند و کم کم میزان آنها افزایش یابد تا این بازتوانی های مغزی بیمار تحت درمان را خسته نکنند. زیرا خستگی می تواند عامل افزایش ولع به مواد و عود شود. استرس هنگام اجرای این تمرین ها می تواند آثار منفی داشته باشد بنابراین انجام ورزش های رقابتی که برد و باخت در آنها برای فرد تحت درمان مهم است و فشار روحی ایجاد می کند و برگشت به محیط کار و تحمل فشارها و تعهدات کاری و زمانی به خصوص در شش ماه اول درمان، مناسب نیستند.

● جمع بندی
در یک جمع بندی می توان گفت درمان و بهبود آسیب های مغزی ناشی از مصرف شیشه از اصول کلی پنج گانه زیر تبعیت می کنند:

آسیب های مغزی مصرف شیشه اگرچه بسیار جدی اند اما قابل بهبود و درمان هستند.

مهم ترین اقدام برای ترمیم این آسیب ها، حذف مصرف شیشه در مسیر درمان به صورت تدریجی است. حذف این سم فرصت ترمیم را برای سلول های مغزی فراهم می کند.

اگرچه ترمیم آسیب های مغزی شیشه به علت ویژگی های خاص مغز انسان خودبه خود نیز به تدریج انجام می شود اما انجام مداخلات درمانی سرعت و میزان این بهبود را افزایش می دهند.

در طول مسیر بهبود،به خصوص در سال اول درمان، فرد دچار ضعف جدی در عملکردهای مغزی است بنابراین باید بیاموزد که چگونه با این «توانمندی ها و انرژی محدود» کنار بیاید. فشار زیاد به مغز به خصوص فشارهایی که به صورت «روشن و خاموش» وارد می شوند (برای مثال فرد ۳ ۲ روز از مغز خود کار می کشد و چند روز به علت خستگی کار را رها می کند) می توانند بهبود را دچار اختلال کنند.

اگرچه اصول اولیه درمان این آسیب های مغزی بسیار ساده هستند اما حضور یک درمانگر برنامه ریز و نظارت کننده برای اجرای موفق این اصول درمانی بسیار ضروری است. این تصور که فرد بدون یک پزشک می تواند مسیر بهبود را به تنهایی طی کند، اشتباه است.

ارسال خبر: مسافر فرهاد
مقاله دکتر حامد اختیاری عضو هیات علمی پژوهشکده علوم شناختی
منبع:سلامتیران