چکیده: در مورد مواد مخدر و اعتیاد و هم‌چنین چگونگی درمان آن، تعریفهای متفاوتی وجود دارد. برای درمان مصرف طولانیمدت مواد مخدر، مانند هر داروی دیگری، از روش سمزدایی استفاده نمیشود، بلکه قطع تدریجی دارو (Tapering) توصیه میشود و به‌طور عملی از روش جایگزینی استفاده میکنیم. کنگرهی 60 به 14 اصل اساسی در درمان اعتیاد اعتقاد دارد که این اصول عبارت‌اند از: مواد مخدر، معتاد، جایگزینی، روان، بهترین دارو (برای درمان هرگونه اعتیاد، همان مادهی مخدر مصرفی معتاد)، عکسالعملهای جسم، سمزدایی، داروهای روانگردان، گروهبندی معتادان، روشهای ترک و درمان اعتیاد، تعادل، آگاهی، درمانگر.
در حال حاضر، طبق آمار سازمان ملل، حدود 185 ميليون نفر در سراسر جهان درگير اعتياد هستند.
اولین شرط برای معالجه هر بیماری، تشخیص نوع بیماری است، به عبارت دیگر، در ابتدا باید بدانیم که دقیقاً کدام قسمت از جسم بیمار دچار آسیب شده یا از تعادل خارج گردیده است، سپس با در نظر گرفتن طول درمان راهکاری مناسب را مشخص نماییم. در این مقاله، جنبه‌ی فیزیولوژیک و جسمی اعتیاد از دیدگاه کنگرهی 60 مورد بررسی قرار گرفته است.
برخی از تعاریفی که توسط متخصصین مختلف مطرح می‌شوند، به شرح زیر است:
الف: اعتياد، مسمومیت مزمن است.
ب: اعتياد، وابستگي دارويي است.
اعتياد مسموميت مزمن نيست! چرا؟
هنگامی كه مسئله‌ی مسموميت مطرح مي‌گردد، نام سم به میان می‌آید و زمانی که این اتفاق افتاد، به دنبال سم‌زدايي مي‌رویم.
البته باید گفت که مواد مخدر اصلاً سم نيستند، به‌طور مثال: هرویين که نام علمي آن دي استيل مرفين است، (از یک کیلو مرفين، 900 گرم هرویين ساخته مي‌شود.) ترکیبی از مادهی مرفین می‌باشد که در امور پزشكي به عنوان دارويی بسيار مؤثر و مفيد مورد استفاده قرار مي‌گیرد. ترياك هم که شامل مرفين، کدئین، پـاپـاورين و تركيباتي ديگر است، در پزشكي كاربرد بسيار دارد. در حشيش و گرس هم ماده‌اي به نام THC وجود دارد كه در گذشته در پزشكي مصرف ويژه‌اي داشت. شايد گفته شود که در صورت مصرف بیش از حد مانند سم عمل مي‌كند، ما هم این موضوع را پذیرفته‌ایم که اگر هر دارويي بيش از اندازه استفاده شود، اثرات كشنده و زیان‌باری دارد (مانند انواع قرص‌هاي روانگردان، آرام‌بخش، خواب‌آور و حتي ويتامين‌ها).
اصولاً سمّی بودن، امری نسبي است، از این رو مي‌توان تعريف زیر را ارائه نمود:
هرگونه مادهی خارجي (به صورت گاز، مايع یا جامد) که از هر طريقی وارد جسم گردد و جسم را از تعادل خارج نمايد و به سمت مرگ سوق دهد، سم به شمار می‌آید. بنابراين هنگامي كه فردی توسط مار گزیده میشود، بلافاصله او را به بيمارستان منتقل کرده و تلاش مي‌كنند تا سم مار از بدنش خارج گردد، زیرا سم مار، عامل خطرناك و كشنده‌ای است و بايد خیلی سريع از جريان خون خارج شود. به اين عمل سم‌زدايي گفته میشود. فردي كه به ترياك عادت ندارد، اگر بيش از يك گرم ترياك بخورد، اثر كشنده و سمي دارد و باید بلافاصله سم‌زدايي شود و يا اگر تعداد زيادي قرص مصرف کند، همين عمل سم‌زدايي انجام مي‌گيرد.
برای درمان مصرف طولانیمدت داروهای مختلف مانند داروهاي آرام‌بخش، خواب‌آور، ضد افسردگي، كدیين‌دار، كورتن و ...، پزشکان هیچ‌گاه برای قطع دارو، از سمزدایی استفاده نمی‌کنند، زیرا تخريب زيادي به شخص وارد میشود و حتي در شرايط خاص، ممكن است باعث مرگ گردد. در تمام این موارد، قطع تدریجی دارو (tapering) توصیه میشود.
اگر بدانیم که هروئین (دی استیل مورفین) و تریاک، نام قراردادي يا تجاري مجموعه‌ای از داروها هستند، بنابراين ما با ترياك و هرویين و نام عاميانه‌ی مواد مخدر سروكار نداريم. اگر نام اصلي و علمي آن‌ها مورد توجه قرار می‌گرفت، مشکل به راحتي حل مي‌شد و همان روشی را كه براي ساير داروها انجام مي‌گرفت، براي مواد مخدر هم انجام مي‌دادند.
اكنون سمی نبودن مواد مخدر را با مثال ديگري نشان مي‌دهیم.
اگر فردي كه به ترياك عادت ندارد بيش از یک گرم ترياك بخورد، آثار مسموميت در او ظاهر مي‌شود و به سمت مرگ مي‌رود. حال اگر فرد ديگري، معتاد به ترياك باشد و روزانه 10 گرم ترياك را به صورت خوراكي مصرف كند، در هنگام مصرف، به سمت تعادل و در صورت مصرف نكردن، به سمت عدم تعادل مي‌رود. البته در شرایط خاص، احتمال مرگ هم وجود دارد. پس اين چگونه سمي است كه براي يك نفر، مايه‌ی مرگ است و براي ديگري مايه‌ی حيات؟!
در 21 ژوئن سال 2000، طبق اطلاعيه‌ی NIDA سازمان دارويي وابسته به وزارت بهداشت آمريكا، روش درمان اعتياد، با قطع تدريجي و پله‌اي خود ماده، همان طور که پیش‌تر از آن نیز در کنگرهی 60 انجام می‌شد، به عنوان روشی كم‌خطر و نتیجه‌بخش اعلام گرديد و 15 كشور بزرگ جهان آن را تائيد نمودند و اكنون هزاران نفر با استفاده از اين روش درمان شده يا در حال درمان هستند.
سم، امري نسبي است و سم‌زدايي در پزشكي، كاربرد ويژه‌اي دارد.
مواد مخدر براي افرادی كه آن را مصرف نمي‌كنند، سم است و حتي اثر كشنده دارد، اما براي فرد معتادی كه هر روز آن را مصرف مي‌كند مانند سم عمل نمي‌كند. اعتياد، مسموميت مزمن نيست، بلکه اعتياد، جايگزيني مزمن است، زیرا مواد مخدر خارجي دقيقاً جايگزين سيستم‌هاي توليد‌كننده‌ی مواد شبه افیونی و سيستم ضد درد در بدن شده است (مانند اندورفین‌ها، دينورفين‌ها، آنكفالين‌ها و …)
پس دیگر شیوه‌های پر هزینه و پر خطر سمزدایی، در درمان آن جایگاهی ندارند.
اما در تعريف جايگزيني، جايگزين مطرح مي‌شود. مواد مخدر، جايگزين مواد شبه افیونی بدن میشود و نبايد جايگزين را به يك باره حذف کنیم.
زماني مي‌توانيم جايگزين را حذف كنيم كه سيستم توليد‌كننده‌ی مواد شبه افیونی بدن، راه‌اندازي شده باشد.
به این موضوع دقت کنیم که خارج كردن تركش بمب‌هاي جنگي از شهري كه 10 سال تمام بمباران شده است، چه اثري روي خرابي‌هاي تأسيسات شهري دارد و خارج كردن بقاياي بمب‌هاي مواد مخدر از جسم شخص معتاد نیز، چه اثري روي تخريب‌هاي جسم او دارد. علاوه به اينكه جسم انسان، خودبه‌خود و ظرف مدت سه روز، بقاياي مواد مخدر را از جسم معتاد خارج مي‌كند، ولي ما بدون توجه به مكانيزم جسم، مواد جايگزين را خارج مي‌كنيم و زلزله‌اي در حدود 8 ريشتر را در جسم فرد معتاد به وجود مي‌آوريم كه البته اثرات مخرب و نابودكننده‌ای دارد!
در این قسمت به شرح 14 اصل اساسی کنگرهی 60 در درمان اعتیاد می‌پردازیم:
اصل يكم: مـواد مخدر
مادهی مخدر به ماده‌اي گفته مي‌شود كه انسان را از حالت تعادل طبيعي خارج نمايد، بنابراين به غير از مواد مخدر شناخته شده، الكل، حشيش و داروهاي روانگردان عادت آور كه بدون تجويز پزشك متخصص مورد استفاده قرار گيرند نيز مادهی مخدر محسوب مي‌شوند.
اصل دوم: معتـاد كيست؟
معتاد؛ فرد بیماری است كه بر اثر استفاده‌ی مكرر از مواد مخدر در قسمت جسم، روان و جهان‌بيني (تفكر و انديشه) او تخريب ايجاد گرديده و از تعادل خارج شده است.
اصل سوم: جايگزينـي
اعتياد مسموميت مزمن نيست، بلکه جايگزيني مزمن است، زیرا مواد مخدر خارجي، جايگزين مواد مخدر داخلي جسم گرديده است.
اصل چهارم: روان
معتاد بيمار است، اما بيمار رواني نيست! همان‌طور كه انسان مست بيمار رواني نيست، حركات نامعقول او، بر اثر الكل است. اختلالات رفتاري فرد معتاد نیز در اثر مصرف يا عدم مصرف مواد مخدر مي‌باشد.
اصل پنجم: زمـان
طول درمان اعتياد در بیشتر مواد مخدر مانند ترياك، هرويين، الكل و داروهای مختلف، در قسمت جسم يا راه‌اندازي سيستم‌هاي توليد‌كننده‌ی مواد شبه افیونی بدن، حدوداً 11 ماه است و مانند فرآيند حاملگي، زمان مشخصی دارد. از این رو با هيچ دارويي نمي‌توانيم طول درمان را كاهش بدهيم.
توضیح: اين 11 ماه فقط در اثر تجربه‌هاي گوناگون به دست آمده است.
اصل ششم: بهتـرين دارو
بهترين و كامل‌ترين دارو براي درمان هرگونه اعتياد، همان مواد مخدر مصرفي فرد معتاد است كه در طول زمان و طبق محاسبات دقيق ميزان مصرف آن را كاهش مي‌دهيم تا به موازات كاهش مصرف مواد مخدر سيستم‌هاي از كارافتاده‌ی جسم، فرصت بازسازي خود را داشته باشند. براي الكل؛ الكل، براي ترياك، ترياك، براي هروئين؛ ترياك، چون هروئين و ترياك هر دو از يك خانواده هستند و پايه‌ی هر دو مرفين است.
اصل هفتم: عكس‌العمـل‌هاي جسم
عوارض قطع ناگهاني مصرف در خانواده‌ی ترياك شامل دو بخش است:
الف ـ عكس‌العمل‌ها يا اختلالات آشكار، طول درمان يك تا دو هفته
علائم: اسهال، عطسه، خميازه، آب‌ريزش بيني و چشم، بي‌خوابي، استخوان‌درد، پرش عضلات
ب ـ عكس‌العمل‌ها يا اختلالات پنهان، طول درمان ده ماه و نيم
علائم: افسردگي، تنبلي، بي‌خوابی، عدم ميل به زندگي، بالا رفتن ميل جنسي، ناتواني جنسي، تمايل به خودكشي، كندذهني که علت اصلی آن همان عدم تعادل سيستم‌هاي شبه افیونی بدن است.
توضیح: بعضي از مواد مخدر مانند حشيش، فقط عكس‌العمل‌هاي پنهان دارد، به همين دليل، عده‌ای فكر مي‌كنند که حشيش اعتياد ندارد.
اصل هشتم: سم‌زدايي
قطع سريع مواد مخدر يا سم‌زدايي؛ باعث ايجاد شوك مخرّب در فرد معتاد مي‌شود و ترميم اثرات اين تخريب، بسيار مشكل و در بعضي موارد غيرقابل جبران است. بنابراين، بستري، بيهوشي و درمان‌هاي سرپايي امروزي به منظور سم‌زدايي، روش‌هاي نادرست در درمان اعتياد هستند!
اصل نهم: داروهـاي رواني يا روان‌گـردان
براي درمان اعتياد، فقط بايد از داروهاي استاندارد درمان اعتياد استفاده شود و استفاده از داروهاي خواب‌آور، روانگردان، ضد افسردگي و داروهايي كه مربوط به بيماران رواني است، درصورتی‌که هیچ اختلال روانی پایه‌ای و زمینه‌ای از قبل وجود نداشته باشد، فرآيند درمان اعتياد را به تعويق مي‌اندازد.
اصل دهم: گروه‌بنـدي معتـادان
افراد معتاد به سه گروه اصلي تقسيم مي‌شوند:
الف ـ نامزدهاي اعتياد يا معتادان تفريحي كه مواد مخدر را به صورت تفنّني مصرف مي‌كنند. اين افراد، معتادان آينده را تشكيل مي‌دهند و لازم است پيشگيري به عمل آيد.
ب ـ معتادان دوستدار اعتياد که باید مهار گردند.
ج ـ معتادان خواستار رهايي از اعتياد که باید درمان شوند.
اصل يازدهم: روش‌هاي ترك و درمان اعتياد
الف ـ ترك سقوط آزاد يا قطع سريع مواد مخدر بدون استفاده از هرگونه ماده‌ي جایگزین.
ب ـ ترك شبه سقوط آزاد يا اصطلاحاً سم‌زدايي
ج ـ ترك سنتي با استفاده از مواد مخدر مصرفي و كاهش آن در مدت كوتاه حدوداً 20 روز
د ـ روش درمان قطع تدريجي يا پله‌اي: روشی که در كتاب عبور از منطقه‌ی 60 درجه زیر صفر به چاپ رسيده است و در کنگرهی 60 از آن استفاده میشود. در اين روش، مواد مخدر مصرفي يا داروي جايگزين -كه مطابق با استانداردهاي جهاني باشد- در طول مدت 11 ماه به‌تدریج كاهش مي‌يابد و به صفر مي‌رسد.
توضيح: اعتياد فقط یک مشکل رفتاري نيست كه آن را ترك نماييم، اعتياد بيماري است و بيماري ترك ندارد و بايد درمان شود.
اصل دوازدهـم: تعـادل
درمان اعتياد، بالاتر از ترك اعتياد است و رسيدن به تعادل، بالاتر از درمان. تعداد زیادی از افراد پس از ترك اعتياد، باز به اعتياد روی می‌آورند زیرا در طول دوران درمان، مشکل عدم تعادل جسمی آن‌ها درمان نشده است.
علت بازگشت برخی افراد به اعتياد پس از درمان جسم، متعادل نبودن جهان‌بيني آن‌هاست زيرا در طول درمان بايد روي تفكر، جهان‌بيني و نگرش فرد معتاد كار شود و از حالت افيوني خارج شود تا به تعادل جسمي، رواني و جهان‌بيني برسد.
اصل سيزدهـم: آگـاهي
بزرگ‌ترين اصل در پيشگيري، مهار و درمان اعتياد، آگاهي است البته با توجه به اينكه فرد پيشگيري‌كننده، مهار‌كننده و درمان‌كننده‌ی اعتياد، اعتياد را به‌طور کامل و به همان صورتی که وجود دارد نه به شکلی که تصور مي‌شود، بشناسد، زیرا اعتياد در شروع جذابيت دارد و در آخر بدبختي.
اصل چهاردهـم: تخصص
درمانگر اعتیاد، اعم از پزشک یا روان‌شناس، باید مطالعات تخصصی در این زمینه داشته باشد، زیرا کسی که مطالعه‌ی کافی نداشته باشد، صلاحیت اجازه دخالت در درمان را ندارد. هر معتادی الزاماً بیمار روانی نیست و به داروهای روان‌پزشکی نیاز ندارد.
با قبول این اصول، کنگرهی 60 با استفاده از تجربیات سالیان گذشته‌ی خود و در همراهی و همکاری نزدیک با مراکز پژوهشی مانند مرکز ملی مطالعات اعتیاد ایران و مراکز درمانی و پزشکان علاقه‌مندی که در امر درمان اعتیاد تجربه و بینش مناسبی دارند، از شربت تریاک (تنتور اوپیوم) به عنوان بهترین داروی جایگزین در قطع تدریجی مواد استفاده می‌کند و روند درمان اجتماعی مصرف کنندگان برای تداوم پرهیز را نیز در قالب جلسات منظم جهان‌بینی که توسط بهبودیافتگان همین مجموعه ارائه می‌شوند، پیگیری می‌کند. به تأیید بسیاری از افراد صاحب نظر در این حوزه، تلفیق درمان فیزیولوژیک و جهان‌بینی و همکاری نزدیک بین پزشکان و کنگره، باعث پیدایش نتایج خیره‌کننده و امیدبخشی گردیده است که امیدواریم این نتایج پرثمر، بیش از پیش فراگیر گردد.
بنیان‌گذار کنگرهی 60
مهندس حسین دژاکام
- تعداد بازدید از این مطلب :
5161