آشنایی با سیستم ایکس و اثرات اپیوم بر آن

تعداد روش های ترک اعتیاد شاید به تعداد مواد مخدر موجود در بازار متنوع باشد اما اینکه واژه «درمان اعتیاد» را بخواهیم برای پروسه ای در نظر بگیریم؛ گمان نمیکنم به غیر از سیستم کنگره 60 و روش درمانی آن روش دیگری یکچنین ادعایی را مطرح کرده باشد و اگر ادعای آن هست؛ نمونه های درمان شده واقعی آن شاید بسیار کمتر از انسان های وارد شده به سیستم باشد. در کنگره 60، روش درمانی ما DST و داروی درمان «اپیوم» و یا همان تریاک است که چون مصرف درمانی دارد آن را اپیوم معرفی میکنیم. با توجه به عنوان آغازنامه ی راهنمای محترم کنگره 60 آقای سعید نمکی «نقش دارویی اپیوم در درمان اعتیاد» بخش های منتخب آن از این پس به صورت هفتگی در روزهای چهارشنبه منتشر خواهد شد تا در گذر زمان نقش انسان های جاهل در تخریب چهره این ماده جادویی و خدادادی بیشتر مشخص شود. البته که پذیرش و فهم این موضوع نیاز به گذر زمان بیشتری خواهد داشت.

در بخش دوم این سری از مقالات، با توجه به دستورجلسه هفته آینده که سیستم ایکس نام گرفته است به نقش دارویی اپیوم بر سیستم ایکس پرداختیم که سومین فصل از مقاله آقای نمکی بوده است. با توجه به اهمیت این مبحث، آرشیو این مقاله در پایان مطلب قرار داده شده تا دوستان عزیز بتوانند از مباحث قبلی مطلع شوند.

متابولیسم و آثار مصرف اپیوم (تریاک) در بدن

 تریاک (اپیوم) اثرات خیلی زیادی بر انسان دارد، چراکه موادی که در تریاک وجود دارند اثرات بسیاری از مهمترین مواد شیمیایی که در بدن انسان یافت می شوند را تقلید می کنند.

از سوی دیگر تریاک، راهی که بدن مواد شیمیایی مخصوص خود را می سازد، تحت تاثیر قرار می دهد.

بیشتر تحقیقات در مورد اینکه تریاک چگونه دستگاه عصبی مرکزی (CNS)¹ بدن انسان را تحت تاثیرقرار می دهد بر روی مورفین متمرکز شده اند، چراکه مورفین بیش از هر ماده دیگری در تریاک یافت می شود.

مورفین مسئول اثرات اصلی تریاک است و بیشترین کاربرد دارویی را نیز دارد، ولی باید در نظر داشت که تمرکز بر یک جزء از تریاک، اطلاعات نادرستی را در مورد عملکرد دستگاه عصبی مرکزی و نیز تریاک در اختیار ما می گذارد.

مواد شیمیایی که در تریاک یافت می شوند اثرات متنوعی دارند و باعث می شوند که اثر کلی تریاک بر بدن متفاوت از مورفین باشد.

1. Central nervous system

ناقل های عصبی و پیام های شیمیایی

آلکالوئیدهای موجود در تریاک اختلاف بسیار زیادی در اثراتشان دارند. یک نوع از آلکالوئیدها نوعی گیرنده به نام گیرنده گابا را تحریک می کند.

این گیرنده واسطه عملکرد بنزودیازپین ها است، بنزودیازپین ها گروهی از داروها هستند که مثال برجسته آنها؛ والیوم و زناکس است. این گیرنده، گیرنده ای است که الکل و والیوم از طریق آن عمل
می کنند.

آلکالوئید دیگری، گیرنده آدرنالین را تحریک می کند. سایر آلکالوئیدها به طرق مستقیم تری اثر متقابل بر یکدیگر دارند. بعنوان مثال: برخی رهایش دوپامین را تحریک می کنند، در حالی که انواع دیگری رهایش آن را (دوپامین) مهار می کنند.

مورد مشابه دیگر این است که؛ یک آلکالوئید رهایش هیستامین توسط مورفین را تقویت می کند و دیگری آن را کاهش می دهد.

نتیجه مجموع این اثرات مختلف این است که تریاک ماده ای پیچیده است که پی بردن به همه اسرارش کار بسیار بعیدی بنظر می رسد.

پیام های شیمیایی

وقتی احساس خوشحالی می کنیم، این امر به واسطه یک سری مواد شیمیایی در مغز ما انجام می شود که در ایجاد این احساس خاص موثر است و ما نیک می دانیم که انسان از دو بخش یا صور، آشکار (جسم) و پنهان (روان) تشکیل شده است.

 احساسات و عواطف انسان مربوط به روان و یا صور پنهان می باشد ولی به جهت رابطه تنگاتنگ بین جسم و روان، چگونگی رهایش مواد شیمیایی در مغز می تواند بر خلق و خوی انسان اثر مستقیم داشته باشد.

 بطور مثال: هر قدر که رهایش متعادل باشد در نحوه تفکر، آرامش و عملکرد انسان تاثیر بسزایی دارد و هر قدر که این سیستم و رهایش آن با نقص همراه باشد فرد از بهم ریختگی تفکری و رفتاری برخوردار می گردد.

سیستم بی نظیری از این مواد شیمیایی وجود دارد که توسط بدن انسان ساخته می شوند و به آنها پیام رسان عصبی (نوروترانسمیتر) می گویند.

مشخص شده است که پنج نوروترانسمیتر در اثرتریاک بر بدن سهم مهمی دارند:

1-دوپامین

2-اپی نفرین

3-نوراپی نفرین

4-استیل کولین

5-سرتونین

دوپامین

دوپامین اساسا یک ماده محرک است. اشخاصی که سطوح بالایی از دوپامین را دارا هستند، معمولا پرجنب وجوش هستند، دوپامین بخشی از مغز که کنترل حرکات پاسخ های احساسی و تجارب حسی (چه مطلوب و چه درد ناک را به عهده دارد) تحت تأثیر قرار می دهد.

مهمترین مسئله برای درک ما از اثر تریاک این است که؛ دوپامین بخش مهمی از سیستم پاداش بدن است، ریزش دوپامین در بدن برای فرد مصرف کننده تریاک خوشایند است.

اپی نفرین و نوراپی نفرین

 اپی نفرین و نوراپی نفرین مانند دوپامین بدن را تحریک می کنند. دراین مورد، این دو بافت عضلانی را تحریک می کنند. اپی نفرین عضلات مخطط را تحریک می کند، عضلات مخطط؛ عضلات تحت کنترل ارادی، مانند: عضلات دست و پاها هستند.

نوراپی نفرین عضلات صاف (عضلات غیر ارادی) مانند: قلب و دیافراگم را تحریک می کند.

در شرایط طبیعی عملکرد عمده نوراپی نفرین ممانعت از افت فشار خون است، تریاک با اثرات اپی نفرین و نوراپی نفرین، هر دو مقابله می کند تا انقباض عضلانی را کم کرده و تنفس را کاهش دهد.

استیل کولین

استیل کولین فراوانترین نوروترانسمیتر بدن است. استیل کولین مسئول انقباض عضلانی است، ولی اثر گسترده آن ایجاد حالت استراحت در بدن است.

تریاک رهایش استیل کولین را کاهش می دهد، این یکی از راه هایی است که تریاک اثرات دوپامین را افزایش می دهد، استیل کولین با اثرات دوپامین مقابله می کند و در نتیجه هر چه استیل کولین کمتر باشد، دوپامین اعمال اثر بیشتری خواهد داشت.

 سروتونین

سروتونین فعالیت بدن را مهار می کند، سروتونین از دو جهت که به تریاک مرتبط می شود بر دستگاه عصبی خود مختار تاثیر می گذارد.

اول اینکه؛ سروتونین به همان روشی که استیل کولین با دوپامین مقابله می کند جلوی اثرات نوراپی نفرین را می گیرد.

دوم اینکه؛ سروتونین باعث رهایش اندورفین ها از نخاع می شود، بنظر میرسد که تریاک میزان سروتونین بدن را افزایش می دهد.

 اندورفین ها نیز نوروترانسمیتر هستند ولی در مورد اثرات تریاک اهمیتی ندارند چراکه مورفین درواقع جای آنها را گرفته وعملکردی شبیه آنها اعمال می کند. اما فهم اندورفین ها به درک عملکرد مورفین کمک می کند.

آگونیست ها و آنتا گونیست ها

مواد شیمیایی که میانجی عصبی هستند باید دو عمل را انجام دهند تا پیامی که برای انتقال آن طراحی شده اند را منتقل کنند.

اول اینکه؛ باید به جایگاه های گیرنده ها متصل شوند، دوم اینکه؛ باید جایگاه های گیرنده را فعال کنند. هر ماده شیمیایی که بتواند هر دوی این اعمال را انجام دهد آگونیست گیرنده نامیده می شود، ولی برخی مواد شیمیایی فقط عمل اول را انجام می دهند، آنها به جایگاه متصل می شوند ولی آن را فعال نمی کنند، این بدان معنی است که گیرنده مهار شود و عملکرد خود را انجام ندهد، مواد شیمیایی که این کار را انجام می دهند آنتاگونیست نامیده می شوند.

سیستم عصبی

سیستم عصبی به دو بخش تقسیم می شود، بخشی از دستگاه عصبی که تحت کنترل ارادی است، سیستم عصبی سوماتیک نامیده می شود. این سیستم را مغز فوقانی کنترل می کند ودر نتیجه بطور تنگاتنگ مرتبط با درک عملکرد تریاک نیست. بخش دیگر سیستم عصبی تحت کنترل غیر ارادی یا خود مختار است، این بخش را سیستم عصبی خود مختار می گویند.

سیستم عصبی خود مختار

سیستم عصبی خود مختار به دو بخش تقسیم می شود: سمپاتیک و پاراسمپاتیک.

این دو قسمت اثرات متضاد دارند، بخش سمپاتیک باعث تحریک بدن می شود، بعنوان مثال این بخش مسئول افزایش فعالیت تنفسی است.

قسمت پاراسمپاتیک باعث می شود که بدن به وضعیت استراحت در آید، بعنوان مثال این بخش مسئول کاهش فشار خون است، این دو بخش (سمپاتیک وپاراسمپاتیک) به بدن کمک می کند که تعادل زیستی خودرا حفظ کند، این دو اثرات ضد یکدیگر داشته و همدیگر را تعدیل می کنند.

سیستم سمپاتیک

سیستم سمپاتیک مسئول پاسخ های مبارزه یا فرار بدن است. زمانیکه یک شیء بطور ناگهانی و سریع به سمت صورت شخصی حرکت می کند، ضربان قلب و تنفس او افزایش پیدا می کند و شخص هوشیاری بیش از حد معمول پیدا می کند.

علت اینکه افراد در جریان وقایع نابهنجار گذشت زمان را کندتر از حدّ معمول احساس می کنند همین است این واکنش به طور اتوماتیک رخ می دهند. بخش سمپاتیک دستگاه عصبی خود مختار بیشتر از طریق رهایش نوروترانسمیترها عمل می کند که مهمترین آنها نوراپی نفرین و دوپامین هستند. بسیاری از اعمال بدن تحت تأثیر این نوع کنترل هستند، ضربان قلب و تنفس، مثال هایی از این موارد می باشند، تنفس تنها قسمت مرتبط با دستگاه عصبی خود مختار است که تحت کنترل ارادی نیز می باشد.

سیستم پاراسمپاتیک

بخش پاراسمپاتیک دستگاه عصبی خود مختار مسئول تعدیل سیستم سمپاتیک است پاسخ دهی و تحریک آن درست اثر متضاد با بخش سمپاتیک سیستم عصبی خود مختار را دارد، بنابراین سیستم پاراسمپاتیک؛ ضربان قلب، فشار خون و میزان تنفس را پایین می آورد.

سیستم پاراسمپاتیک این اثرات را با رها کردن استیل کولین و سرتونین ایجاد می کند، این دو اثر معکوس با نوروترانسمیتر هایی که توسط بخش سمپاتیک رها می شوند، دارند.

اندورفین ها

 هنگامی که برای اولین بار اندورفین ها کشف شدند تصور براین بود که فقط یک نوع از این مواد در بدن وجود داردکه حکم مورفین طبیعی درون بدن است.

ولی با گذشت زمان اندورفین های بیشتر وبیشتری کشف شدند، همۀ آنها مانند مورفین حداقل با یک نوع گیرنده اپیوئیدی جفت شده و آنرا فعال می کنند. اولین اندورفین کشف شده مت - آنکفالین نام دارد.

بتا - اندورفین

بتا - اندورفین قویترین نوع اندورفین ها است و در شرایطی اگر آنرا مستقیما وارد مغز کنند پنجاه برابر مورفین قدرت دارد، ولی این ماده دارای مولکول های بسیار درشتی است که برای اینکه از گردش خون، به مغز برسند راه دشواری را در پیش دارند، حتی با این وجود وقتی که بتا - اندورفین از طریق داخل وریدی تجویز شود، باز هم سه برابر قوی تر از مورفین است.

______________________________________________________________

منابع: کتاب تریاک تالیف: فرانسیس مورایس- دبرا مورایس ترجمه: دکتر بهرام رسولیان

 کتاب هروئین تالیف: رابرت اشتون ترجمه: دکتر شروینه مهرگان و دکتر بهزاد ادهمی

 کتاب مجموعه حقایق آشکاراز مواد مخدر تریاک تالیف: توماس سانتلا ترجمه: مهرداد مظفر

 وب سایت کنگرۀ 60 http://www.c60.ir

 کتاب عبور از منطقه 60 درجه زیر صفر نویسنده: مهندس حسین دژاکام

آرشیو موضوع :

نقش داروی اپیوم در درمان اعتیاد؛ بخش اول